اکران فیلم‌های کودک؛ فرصت یا خطر؟!

به گزارش پایگاه 598 به نقل از وطن امروز،  این روزها اگر به پارک‌ها و تفرجگاه کودکان بعد از ساعت 7 بعدازظهر سری بزنیم اجتماع بزرگی از کودکان و نوجوانان را شاهد خواهیم بود که اوقات فراغت خود را تنها در پارک‌ها می‌گذرانند در حالی که مسؤولان فرهنگی کشور غافل از این ظرفیت بالقوه هستند که می‌توانند با برنامه‌ریزی‌ درست و حساب شده آنها را همراه خانواده به سالن‌های سینما بکشانند. اجتماعی که در پارک‌ها مشغول تفریح هستند بخشی از کودکان و نوجوانان هستند و جمعیت دیگری از این گروه سنی پای اینترنت و شبکه‌های مختلف ماهواره‌ای مصرف‌‌کننده خوراک‌های فرهنگی هستند که دیگران برای آنها با هدف‌های از پیش تعیین‌شده تهیه کرده‌اند.  بنیاد سینمایی فارابی تصمیم گرفته است 15 فیلم سینمایی کودک را در چند سالن‌ سینما به نمایش بگذارد تا این فیلم‌های خاطره‌انگیز که در زمان خود پر مخاطب بودند مورد توجه قرار گیرند اما این فیلم‌ها ساعت 11 صبح در تعدادی از سالن‌ها به نمایش در‌می‌آیند. نفس کار که نمایش فیلم‌های کودک در زمان اوقات فراغت دانش‌آموزان است، امری درست و متناسب با نیاز این گروه سنی است اما زمانی که برای نمایش فیلم‌ها در نظر گرفته شده زمان بسیار بدی است. در آن زمان که اکثر بچه‌ها هنوز در رختخواب به سر می‌برند یا تازه دل از خواب بریده‌اند چگونه می‌توانند در سالن‌های سینما حاضر شوند و فیلم ببینند!  گاهی از خودمان می‌پرسیم چه رازی در سینمای کودک و نوجوان جهان وجود دارد که تقریبا همه آثار انیمیشن و سریال‌ها و فیلم‌های آنها دیده می‌شود و شاید بارها و بارها برای مخاطب دیدنی و جذاب است اما سینمای صدساله ما هنوز جز در محدوده‌های زمانی بسیار کوچک و جرقه‌هایی استثنایی نتوانسته مخاطب کودک و نوجوان را راضی کند؟ شاید یکی از دلایل، فیلمسازانی باشند که اساسا چندان دغدغه مخاطب کودک ندارند و دلمشغولی‌های اجتماعی و فلسفی و حتی بعضا سیاسی خود را در قالب فیلم کودک جلوی دوربین می‌برند تا کمتر حساسیت‌برانگیز باشد. جشنواره فیلم کودک هم بیشتر چنین آثاری را مورد حمایت مادی و معنوی قرار می‌دهد (رجوع کنید به فیلم‌های کودک دهه شصت ساخته کیارستمی، بیضایی و...). این معضل یعنی در نظر نگرفتن مخاطب کودک در فیلم‌هایی که به نام کودکان ساخته می‌شد، دامن انیمیشن‌ها و کارتون‌ها را هم گرفت و انیمیشن ایرانی از موضوعات عام‌تر و جذاب مانند قصه‌های کهن ایرانی بی‌بهره شد.
نکته قابل توجه دیگر اینکه اکثر فیلم‌هایی که در جشنواره فیلم کودک و نوجوان مورد تقدیر قرار گرفته روانه اکران نشده یا اگر رنگ پرده به خود دیده در زمانی بسیار بد برای جمعیت هدف که همان کودک و نوجوان است به نمایش درآمده، چراکه اکثر این فیلم‌ها اساسا فاقد وجوه مورد علاقه این قشر بوده‌اند.

در این گزارش بر آن شدیم تا با ۲ تن از کارگردانان سینمای کودک و نوجوان درباره اجرای طرح بنیاد سینمایی فارابی و مشکلات سینمای کودک صحبت کنیم که از نظرتان می‌گذرد.

 رمضانی: بلاتکلیفی آفت سینمای کودک است
غلامرضا رمضانی، کارگردان سینمای ایران که با ساخت آثار درخور توجه در حوزه کودک و نوجوان توانسته است نام خود را به عنوان فیلمساز این‌گونه از سینما به ثبت برساند، درباره اکران مجدد فیلم‌های خاطره‌انگیز برای کودکان و نوجوانان در تعدادی از سالن‌های سینما گفت: برخی فیلم‌ها که دارای فرهنگ ایرانی و قصه‌ای سازگار با فضای جامعه ایرانی هستند، از بین نمی‌روند و برای هر نسلی جذاب هستند. بچه‌های ایرانی که زاییده این خاک و فرهنگ ایرانی هستند قصه‌های ایرانی برایشان جذاب است. قصه‌هایی مانند شنگول و منگول نسل به نسل برای بچه‌های ایرانی جذاب است.

 رفتن به سالن سینما را باید به عادت تبدیل کنیم
وی درباره اکران فیلم‌های خاطره‌انگیز کودک و نوجوان در برخی سالن‌های سینما گفت: این کار خوبی است؛ برای اینکه نشان دادن فیلم را برای بچه‌ها اپیدمی و به عادت تبدیل کنیم کار خوبی است. باید کاری کنیم که کودک کم‌کم بخشی از فکر و ذهن و زندگی‌‌اش را به دیدن فیلم اختصاص دهد. مخاطب ما عادت به دیدن فیلم در سینما ندارد. اگر در حال حاضر چندگانه‌های هری پاتر هم در سالن‌های سینما به نمایش درآید شاید تعداد خاص و محدودی از خانواده‌ها به سالن‌ سینما بروند. کارگردان فیلم «همبازی» با اشاره به فرهنگ رفتن به سالن‌های سینما گفت: فرهنگ سینما رفتن در بچه‌ها را باید به وجود بیاوریم تا از خانه‌ها بیرون بیایند. متاسفانه خانواده‌های ما فرصت ندارند که با کودکانشان به گردش بروند یا از اماکن تاریخی دیدن کنند. گرفتاری‌های روزمره بهانه‌های مختلف به دست خانواده‌ها داده تا به کارهای خودشان بپردازند. برخی خانواده‌ها خوشحال می‌شوند فرزندانشان پای اینترنت و ماهواره باشند و مزاحمتی برای آنها به وجود نیاورند.

عدم نمایش فیلم کودک بلاتکلیفی به همراه دارد
رمضانی تاکید کرد: نمایش مداوم فیلم‌ها در سالن‌های سینما و در سانس‌های بهتر همچنین تبلیغات مناسب باعث می‌شود فرهنگ دیدن فیلم در سالن‌های سینما توسط خانواده و کودک ایجاد شود. خانواده‌ها زمانی را برای رفتن به سالن سینما در نظر بگیرند. باید این حرکت مداوم باشد تا بتوان شاهد نتایج آن بود. من فکر می‌کنم اگر این طرح ادامه داشته باشد کم‌کم یک یا دو سینما به سینمای کودک اختصاص خواهد یافت و سینمای کودک دارای یک جایگاه خواهد شد. اگر طرح ادامه نداشته باشد شاهد بلاتکلیفی در سینمای کودک خواهیم بود.

ترکمانی: شورای ساماندهی سینمای کودک تشکیل شود
نادره ترکمانی، کارگردان سینمای کودک است که فیلم «خاله‌سوسکه» او توانست فروش بسیار خوبی را در شرایطی رقم بزند که زمان اکران بدی داشت. دلیل آن هم جذابیت‌هایی بود که برای گروه سنی کودک در فیلم لحاظ شده بود و توانست جمعیت هدف خود را به سینماها بکشاند. این فیلم در لیست 15 فیلم بنیاد فارابی قرار گرفت. وی درباره اکران فیلم‌های کودک و نوجوان گفت: در طول این سال‌ها مشکل اصلی سینمای کودک، نقص سیاستگذاری درست درباره این گونه از سینما بوده است. سینمای کودک ما با یک جریان پر از آسیب مواجه است. مشکل سینما با یک شورای ساماندهی رفع و رجوع خواهد شد. شورایی که علاوه بر تولید و اکران از فیلم کودک حمایت کند و این شورا علاوه بر این وظایف تلاش کند تا نیازهای این گروه جمعیتی را شناسایی کرده و برای آن برنامه داشته باشد. این شورا می‌تواند برای سینمای کودک جریان‌سازی کند. وقتی چنین سیستمی شکل نمی‌گیرد و افراد علاقه‌مند و آشنا به مقوله سینمای کودک دور هم جمع نمی‌شوند نباید متوقع باشیم اتفاق جدیدی در حوزه سینمای کودک رخ دهد و این سینما باز هم ضربه می‌خورد.
 اکران ناقص ضربه جدی به سینمای کودک

کارگردان خاله‌سوسکه درباره اکران فیلم‌ها در برخی سانس‌های سینما گفت: من به شخصه اطلاع نداشتم قرار است در سانس صبح برخی آثار کودک از جمله «خاله سوسکه» نمایش داده شود. وقتی دوستان بدون توجه و یک‌شبه تصمیم می‌گیرند فیلم اکران کنند باعث می‌شود فیلم‌هایی که برای نسل‌های مختلف خاطره‌انگیز است در تایم سوخته سالن سینما به نمایش در‌آید و عدم تبلیغات درست برای این فیلم‌ها باعث می‌شود بر پیکر نحیف سینمای کودک ضربه‌ای مضاعف و جدی وارد شود. اکران ناقص فیلم‌ها بدون تبلیغات اثر مخربی بر سینمای کودک خواهد گذاشت. وی درباره نفس نمایش آثار گفت: نفس نمایش آثار بسیار خوب است زیرا می‌تواند اوقات کودکان و خانواده‌ها را پر کند و بار دیگر سینمای کودک آرام آرام جایگاه خود را در میان خانواده‌ها باز کند اما باید سازوکار مناسب برای این اکران فراهم شود، متاسفانه در حوزه سینمای کودک عدم فعالیت فرهنگی عمیق دیده می‌شود، ایده‌های جدید و اجرایی شدن آنها فی‌نفسه خوب است اما اگر به درستی اجرا نشود و عمیق درباره آن اندیشه نشود نه تنها شرایط سینمای کودک را بهبود نمی‌بخشد بلکه باعث ضربه به سینمای کودک می‌شود و رفته‌رفته آثار مخربی در پی خواهد داشت. وقتی اکران فیلم‌های پرمخاطب سال‌های گذشته بدون هیچ تبلیغ و یک‌شبه انجام می‌شود پیش‌بینی شکست این طرح کار سختی نبود. دوستان حتی از فیلمسازانی که فیلم‌هایشان را برای حضور در این طرح انتخاب کردند دعوت نکردند تا اگر ایده‌ای برای اجرای هر چه بهتر طرح دارند، ارائه دهند.

ترکمانی درباره اجرای این طرح و نحوه تبلیغات آن گفت: اگر دوستان در فارابی از کارشناسان و دلسوزان سینمای کودک دعوت می‌کردند تا هریک راهکاری ارائه دهند ما با این وضعیت روبه‌رو نمی‌شدیم. فیلم‌ها در سالن‌ها اکران می‌شود اما مورد توجه قرار نگرفته است. درحالی که ما مراکز فرهنگی، محل تجمع کودکان، مراکز آموزشی کودکان، سرای محله و فرهنگسراها را به وفور در تهران داریم می‌توانستیم با یک تبلیغات مختصر و نصب بیلبورد در محل این فرهنگسراها اطلاع‌رسانی درستی برای مخاطب انجام دهیم و فیلم دیدن در سالن سینما را برای کودک و نوجوان به یک فرهنگ تبدیل ‌کنیم. با این نحوه اکران فیلم‌ها یک ضربه جدیدی به مناسبات سینمای کودک وارد شده است.  وی در پاسخ به این سوال که هنوز بسیاری از فیلم‌های کودک و نوجوان که در جشنواره کودک مورد توجه قرار گرفته، رنگ پرده به خود ندیده‌اند، گفت: اگر شورای ساماندهی سینمای کودک تشکیل شود و از افراد مختلف از جمله فیلمسازان، نویسندگان، روانشناسان و جامعه‌شناسان در این شورا دعوت به عمل‌ آید، می‌توان با ایجاد یک جریان مناسب در جامعه با همفکری و مدیریت درست زمینه را برای اکران مناسب فیلم‌هایی که هنوز اکران نشده‌اند نیز فراهم کرد. سینمای کودک در کشور ما نیاز به حمایت دولت دارد. تا بازوهای این طفل را نگیریم نمی‌تواند حرکت کند و این مساعدت و همکاری باید حساب شده و دقیق صورت گیرد تا بتوان این طفل را سرپا نگه داشت.
 سینمای کودک با سیاست‌های یک‌شبه و آنی دچار آسیب جدی می‌شود
وی تاکید کرد: سینمای کودک با سیاست‌های یک‌شبه و آنی دچار آسیب‌های جدی‌تری می‌شود. متاسفانه طیف پرطراوت و با نشاط و اکتیو جامعه در سینما که محل تفریح و سرگرمی این طیف گسترده است، جایی ندارند. اولین جشنواره‌ای که آقای ایوبی در دوران مدیریتش تجربه کرد جشنواره کودک بود و فیلمسازان احساس کردند اولین کاری که ایشان در برنامه خود قرار خواهد داد سامان بخشیدن به سینمای کودک خواهد بود، سینمایی که می‌تواند در پرورش کودکان ایرانی نقش مهمی ایفا کند اما شهریورماه اولین سال مدیریت ایشان به پایان می‌رسد در حالی که جریان سینمای کودک بدون برنامه‌ریزی‌ محکم و حمایت مناسب، روزگار سپری می‌کند. از یک فیلم که توانسته از اکثر نهادها و ارگان‌ها حمایت بگیرد و با بودجه چند میلیاردی ساخته شده است فارابی حمایت می‌کند اما از فیلم‌های کودکی که بخشی از پیش‌تولید را انجام داده و پروانه ساخت هم دریافت کرده‌اند هیچ حمایتی صورت نمی‌گیرد.  براساس صحبت‌های فیلمسازان و مشکلاتی که گریبان سینمای کودک را گرفته به نظر می‌آید خشت کج در سینمای کودک ایران از سال‌ها پیش نهاده شد، زمانی که هیچ استراتژی برای تولید آثار برای طیف وسیع مخاطب این گروه سنی وجود نداشت و اگر فیلم‌هایی مثل «بچه‌های آسمان» و «آواز گنجشک‌ها» و... تولید شد و برای سینما اعتبار کسب کرد به دلیل دغدغه‌های فردی فیلمساز بود نه حمایت و توجه به مخاطب آثار و برنامه‌ریزی‌ درست مسؤولان فرهنگی. عدم توجه به قشر کودک و نیازهای آن که خیال‌پردازی و فضای فانتزی است، آسیب بزرگی در سینمای کودک به شمار می‌آید. از سوی دیگر ما قصه‌های فراوانی داریم که تصویرسازی آنها برای مخاطب بسیار جذاب خواهد بود و می‌تواند طیف خردسال و کودک را به همراه خانواده سرگرم کند اما سینمای کودک این ایده‌ها را مورد توجه قرار نداده و بیش از آنکه به فکر کودک باشد و فیلم برای کودک بسازد، فیلم را درباره کودک می‌سازد تا طیف مخاطب بزرگسال را درگیر کند. بیشتر فیلم‌هایی که با رویکرد درباره کودک ساخته شده‌اند در گیشه موفق عمل نکرده‌اند. از سینمای کودک که بگذریم در سینمای نوجوان باید بگوییم برای این گروه سنی هیچ کاری صورت نگرفته است و شاید به تعداد انگشتان یک دست آثار درخور توجه و مناسب برای این گروه سنی (البته با درایت و دغدغه فیلمسازان مطرح کشور) ساخته شده که مورد توجه مخاطبان این گروه سنی و جشنواره‌های خارجی نیز قرار گرفته است. طیفی که به دلایل مختلف (فیزیکی و روحی) آسیب‌پذیر هستند و شرایط حساسی را سپری می‌کنند از سوی مدیران فرهنگی و فیلمسازان مورد بی‌مهری قرار گرفته‌اند در حالی که تقریبا 80 درصد تولیدات سینما و تلویزیون دنیا به این گروه سنی با عنوان فیلم‌های تین‌ایجری اختصاص می‌یابد و با ایجاد فضای فانتزی، ترس، تربیتی و آموزشی برای این گروه سنی دلمشغولی‌ فراهم می‌کنند. سینمای ایران بدون در نظر داشتن این گروه سنی، فضا را برای ورود فیلم‌ها و سریال‌های مختلف برای این بخش جامعه و ترویج فرهنگ غرب برای نوجوانان که با گذر زمان نسل جوان جامعه را تشکیل می‌دهند، فراهم آورده است. با این اوصاف سینمای کودک وضعیت مناسب‌تری نسبت به سینمای نوجوان دارد. سینمای کودک نقایص و کمبودهایی دارد اما این سوال را باید از مدیران فرهنگی بپرسیم سینمای ایران چه تصویری از نوجوان امروز ایرانی دارد؟

زهرا قزیلی