اولین لازمه رسیدن به یک سبک زندگی خانوادگی ایده آل آسلامی تولید علم است. تولید علم به این معنی است ،که ابتدا از منابع معتبر و موجود نحوه چگونه زندگی کردن اسلامی را استخراج و اصول این نوع زندگی را تدوین نموده و به صورت مکتوب ارائه نمائیم، تا دوبخش دیگر یعنی آموزش و الگو سازی ممکن شود و الا اگر این علم تولید نشود چه چیزی آموزش داده شود و یا الگو را از روی چه نقشه ای بسازیم.
اهمیت این موضوع از آن جهت است که هر حرکتی اگر بر مبنای علمی قرار نگیرد، حتی اگر از طرف افراد متعهد شروع شود؛ محکوم به شکست است. چرا که حرکت های غیر علمی ثمره مورد انتظار از ایده اولیه را به دنبال نخواهد داشت و خواه نا خواه، هم برای مجریان و هم برای جامعه سرخوردگی ایجاد می کند. حرکت های غیر علمی به جای
آنکه یاور اندیشه‌ها باشند، باعث نابودی ایده های اولیه می شوند و در ضرب المثل‌ها آمده است که "بهترین حمله بد دفاع کردن است” در روایات زیادی از معصومین (علیهم السلام) موضوع لزوم علم ،در اعمال و کارها بیان شده است.
«طلحة بْنِ زَیْدٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ الْعَامِلُ عَلَى غَیْرِ بَصِیرَةٍ کَالسَّائِرِ عَلَى غَیْرِ الطَّرِیقِ لَا یَزِیدُهُ سُرْعَةُ السَّیْرِ إِلَّا بُعْدا. »
«طلحة بن زید می‌گوید: امام صادق(علیه السلام) شنیدم که حضرت فرمود: کسی که بدون بینش و علم کاری را شروع کند، مانند کسی است که پا در راهی غیر از راه رسیدن به مقصد گذاشته باشد. چنین کسی هرچه با سرعت بیشتری برود، حاصلی غیر از دوری از مقصد مطلوب ندارد. »
«قال علی (علیه السلام) مَن عَمِلَ بِغَیرِ عِلم کانَ مَا یُفسَد أَکثَر مِمّا یُصلَح.»
«علی (علیه السلام) فرمودند: هرکس بدون علم کاری را انجام دهد ،فسادی که به بار می آورد از اصلاحی که ایجاد می‌کند بیشتر است. »
با این حساب در موضوع مهم و حساسی مثل سبک زندگی،جایگاه علم از خورشید روشن تراست و این علم باید با توجه به نیاز روز و بازخوانی متون و با قابلیت اجرایی تولید شود.
منابع تولید علم در موضوع سبک زندگی اسلامی
یکی از مهم ترین مباحثی که در سبک زندگی مطرح است این است که سبکی که قرار است به عنوان الگوی صحیح به جامعه ارائه شود باید بر چه پایه ای باشد و ازچه منابعی باید استخراج شود.
در پاسخ به این سؤال باید گفت اگر قرار است سبک زندگی ، اسلامی باشد پایه باید هدف ارسال رسل یعنی همان توحید و منشاء اتخاذ آن باید متون اسلامی که مشخصاً در قرآن وسنت خلاصه می شود باشد ودر غیر این صورت آن سبک، سبکی غیر الهی خواهد بود. در واقع سبک زندگی بشر بنا به نظر اندیشمندان اسلامی، باید متخذ از وحی باشد. و مصداقِ کلامِ وحیانی، قرآن و در درجه بعد ،کلام اهل بیت(علیهم السلام) به عنوان مفسران آگاه به قرآن خواهد بود. این نکته در روایات متعددی آمده است که از جمله آنها می توان به روایات زیر اشاره نمود:
«قال أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) أَمَا إِنَّهُ لَیْسَ عنْدَ أَحَدٍ مِنَ النَّاسِ حَقٌّ وَ لَا صَوَابٌ إِلَّا شَیْءٌ أَخَذُوهُ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ. »
«امام باقر (علیه السلام) فرمودند: به تحقیق در نزد مردم کلام حق و درستی نیست، مگر آن چیزی که از ما اهل بیت گرفته باشند. »
«قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (علیه السلام) لِسَلَمَةَ بْنِ کُهَیْلٍ وَ الْحَکَمِ بْنِ عُتَیْبَةَ شَرِّقَا وَ غَرِّبَا فَوَاللَّهِ لَا تَجِدَانِ عِلْماً صَحِیحاً إِلَّا شَیْئاً خَرَجَ مِنْ عِنْدِنَا أَهْلَ الْبَیْتِ. »
«امام باقر (علیه السلام) به سَلَمةَ بْنِ کهیل وَ حَکَم بْنِ عُتَیْبَة فرمودند: شرق و غرب عالم را بگردید، به خدا قسم هیچ علم صحیحی پیدا نمی‌کنید مگر آنکه از جانب ما اهل بیت صادر شده باشد. »
مقام معظم رهبری در باره پایه اصلی سبک زندگی فرموده اند:
«رفتار اجتماعى و سبک زندگى، تابع تفسیر ما از زندگى است: هدف زندگى چیست؟ هر هدفى که ما براى زندگى معین کنیم، براى خودمان ترسیم کنیم، به طور طبیعى، متناسب با خود، یک سبک زندگى به ما پیشنهاد می‌شود. یک نقطه‌ى اصلى وجود دارد و آن، ایمان است. یک هدفى را باید ترسیم کنیم – هدف زندگى را – به آن ایمان پیدا کنیم. بدون ایمان، پیشرفت در این بخشها امکان‌پذیر نیست؛ کارِ درست انجام نمی‌گیرد. حالا آن چیزى که به آن ایمان داریم، می‌تواند لیبرالیسم باشد، می‌تواند کاپیتالیسم باشد، می‌تواند کمونیسم باشد، می‌تواند فاشیسم باشد، می‌تواند هم توحید ناب باشد؛ بالاخره به یک چیزى باید ایمان داشت، اعتقاد داشت، به دنبال این ایمان و اعتقاد پیش رفت. مسئله‌ى ایمان، مهم است. ایمان به یک اصل، ایمان به یک لنگرگاه اصلى اعتقاد؛ یک چنین ایمانى باید وجود داشته باشد. بر اساس این ایمان، سبک زندگى انتخاب خواهد شد.»
پرهیز از تقلید
یکی از نکات مهمی که در بحث تولید علم، در زمینه سبک زندگی مهم است ،این است که در تولید این علم، از تقلید بپرهیزیم. چرا که اگر قرار است علم از منشاء وحیانی تولید شود، پس تقلید از مکاتب بشری جایی ندارد و ضمناً از آنجا که سبک زندگی، مفهومی ست که از در هم تنیدگی و نظام مند شدن مفاهیم و ابزار مختلف به وجود می آید و در همه اجزاء به هم مرتبط است، حال اگر قرار باشد جزء ناهمگونی، به این فضا وارد شود تمام این نظام به هم خواهد خورد؛از طرفی چون قرار است این سبک با سبک های دیگر متمایز باشد، نمیتواند مقلد آنها باشد. البته این به آن معنا نیست که در سبک زندگی الهی و مادی هیچ اشتراکی نیست؛ بلکه ممکن است در جزئیاتی،اشتراک ظاهری داشته باشند ولی این اشتراکات علاوه بر اینکه در جزئیات است ،منشاء و ریشه متفاوت دارد.
تقلید در واقع شبیه سازی است .و در لسان روایات در مورد شبیه شدن به اقوام مختلف میفرمایند:
«قَالَ علی (علیه السلام): إِنْ لَمْ تَکُنْ حَلِیماً فَتَحَلَّمْ فَإِنَّهُ قَلَّ مَنْ تَشَبَّهَ بِقَوْمٍ إِلَّا وَ أَوْشَکَ أَنْ یَکُونَ مِنْهُمْ.»
«امام علی (علیه السلام): اگر بردبار نیستی ،خود را شبیه بردباران کن؛ چرا که کم است؛ کسی که خود را شبیه قومی کندو آرام آرام از آن قوم نگردد. »
«قال علی (علیه السلام): مَنْ تَشَبَّهَ بِقَوْمٍ عُدَّ مِنْهُمْ. »
«امام علی (علیه السلام):هرکس خود را شبیه قومی کند، از آن ها شمرده می‌شود. »
«قال رسول الله(صلی الله علیه و آله): مَن تَشَبَّهَ بِقَوم فَهُوَ مِنهُم»
«پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله):هر کس خود را شبیه قومی کند ،از آنها خواهد بود. »
همان گونه که در روایات فوق مشاهده می شود ؛هر گونه تشبه به دیگران، ثمره اش یکی شدن با آن هاست ؛فلذا اگر قرار است سبک زندگی متفاوتی از الگوی جهانی ارائه دهیم باید از تقلید و تشبه بپرهیزیم.
لازم به ذکر است که در فتاوای فقها و اندیشمندان اسلامی، حکم به حرمت تشبه به کفار، دیده می شود.
رهبر معظم انقلاب در این مورد فرموده اند:
«براى ساختن این بخش از تمدن نوین اسلامى، بشدت باید از تقلید پرهیز کنیم؛ تقلید از آن کسانى که سعى دارند روشهاى زندگى و سبک و سلوک زندگى را به ملت ها تحمیل کنند.»
موظفین تولید علم
این کار در درجه اول وظیفه حوزه های علمیه است و بعد از آن سایر اندیشمندان در حوزه دین. تولید علم در این عرصه در نوع خود، کاری مشکل است. چرا که باید با تکیه بر ادله اربعه قرآن و سنت و عقل و اجماع در مقام فتوا نشست و آیات و روایات را تعدیل و ترجیح نمود و در یک کلام، در مقام اجتهاد بر آمد. البته باید توجه داشت که عالمان دینی در تمام اعصار، در تلاش برای ارائه سبک زندگی الهی بوده اند و در زمان خود نیز موفقیتهای قابل توجهی کسب نموده اند و تألیفاتی نیز داشته اند که بسیاری از آنها پایه تولید علم برای روزگاران ما قرار خواهد گرفت، کسانی مثل ارسطو و یا شیخ الرئیس ابو علی سینا ویا امام محمد غزالی و خواجه نصیر و یا صاحبان کتب حدیثی، مثل مرحوم علامه مجلسی در بحار و یا مرحوم شیخ حر عاملی در وسائل و یا مرحوم کلینی در کافی ابوابی را به مسائل سبک زندگی از جمله مباحث خانواده اختصاص داده اند.
اهمیت این موضوع از آن جهت است که هر حرکتی اگر بر مبنای علمی قرار نگیرد، حتی اگر از طرف افراد متعهد شروع شود؛ محکوم به شکست است. چرا که حرکت های غیر علمی ثمره مورد انتظار از ایده اولیه را به دنبال نخواهد داشت و خواه نا خواه، هم برای مجریان و هم برای جامعه سرخوردگی ایجاد می کند. حرکت های غیر علمی به جای
آنکه یاور اندیشه‌ها باشند، باعث نابودی ایده های اولیه می شوند و در ضرب المثل‌ها آمده است که "بهترین حمله بد دفاع کردن است” در روایات زیادی از معصومین (علیهم السلام) موضوع لزوم علم ،در اعمال و کارها بیان شده است.
«طلحة بْنِ زَیْدٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ الْعَامِلُ عَلَى غَیْرِ بَصِیرَةٍ کَالسَّائِرِ عَلَى غَیْرِ الطَّرِیقِ لَا یَزِیدُهُ سُرْعَةُ السَّیْرِ إِلَّا بُعْدا. »
«طلحة بن زید می‌گوید: امام صادق(علیه السلام) شنیدم که حضرت فرمود: کسی که بدون بینش و علم کاری را شروع کند، مانند کسی است که پا در راهی غیر از راه رسیدن به مقصد گذاشته باشد. چنین کسی هرچه با سرعت بیشتری برود، حاصلی غیر از دوری از مقصد مطلوب ندارد. »
«قال علی (علیه السلام) مَن عَمِلَ بِغَیرِ عِلم کانَ مَا یُفسَد أَکثَر مِمّا یُصلَح.»
«علی (علیه السلام) فرمودند: هرکس بدون علم کاری را انجام دهد ،فسادی که به بار می آورد از اصلاحی که ایجاد می‌کند بیشتر است. »
با این حساب در موضوع مهم و حساسی مثل سبک زندگی،جایگاه علم از خورشید روشن تراست و این علم باید با توجه به نیاز روز و بازخوانی متون و با قابلیت اجرایی تولید شود.
منابع تولید علم در موضوع سبک زندگی اسلامی
یکی از مهم ترین مباحثی که در سبک زندگی مطرح است این است که سبکی که قرار است به عنوان الگوی صحیح به جامعه ارائه شود باید بر چه پایه ای باشد و ازچه منابعی باید استخراج شود.
در پاسخ به این سؤال باید گفت اگر قرار است سبک زندگی ، اسلامی باشد پایه باید هدف ارسال رسل یعنی همان توحید و منشاء اتخاذ آن باید متون اسلامی که مشخصاً در قرآن وسنت خلاصه می شود باشد ودر غیر این صورت آن سبک، سبکی غیر الهی خواهد بود. در واقع سبک زندگی بشر بنا به نظر اندیشمندان اسلامی، باید متخذ از وحی باشد. و مصداقِ کلامِ وحیانی، قرآن و در درجه بعد ،کلام اهل بیت(علیهم السلام) به عنوان مفسران آگاه به قرآن خواهد بود. این نکته در روایات متعددی آمده است که از جمله آنها می توان به روایات زیر اشاره نمود:
«قال أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) أَمَا إِنَّهُ لَیْسَ عنْدَ أَحَدٍ مِنَ النَّاسِ حَقٌّ وَ لَا صَوَابٌ إِلَّا شَیْءٌ أَخَذُوهُ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ. »
«امام باقر (علیه السلام) فرمودند: به تحقیق در نزد مردم کلام حق و درستی نیست، مگر آن چیزی که از ما اهل بیت گرفته باشند. »
«قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (علیه السلام) لِسَلَمَةَ بْنِ کُهَیْلٍ وَ الْحَکَمِ بْنِ عُتَیْبَةَ شَرِّقَا وَ غَرِّبَا فَوَاللَّهِ لَا تَجِدَانِ عِلْماً صَحِیحاً إِلَّا شَیْئاً خَرَجَ مِنْ عِنْدِنَا أَهْلَ الْبَیْتِ. »
«امام باقر (علیه السلام) به سَلَمةَ بْنِ کهیل وَ حَکَم بْنِ عُتَیْبَة فرمودند: شرق و غرب عالم را بگردید، به خدا قسم هیچ علم صحیحی پیدا نمی‌کنید مگر آنکه از جانب ما اهل بیت صادر شده باشد. »
مقام معظم رهبری در باره پایه اصلی سبک زندگی فرموده اند:
«رفتار اجتماعى و سبک زندگى، تابع تفسیر ما از زندگى است: هدف زندگى چیست؟ هر هدفى که ما براى زندگى معین کنیم، براى خودمان ترسیم کنیم، به طور طبیعى، متناسب با خود، یک سبک زندگى به ما پیشنهاد می‌شود. یک نقطه‌ى اصلى وجود دارد و آن، ایمان است. یک هدفى را باید ترسیم کنیم – هدف زندگى را – به آن ایمان پیدا کنیم. بدون ایمان، پیشرفت در این بخشها امکان‌پذیر نیست؛ کارِ درست انجام نمی‌گیرد. حالا آن چیزى که به آن ایمان داریم، می‌تواند لیبرالیسم باشد، می‌تواند کاپیتالیسم باشد، می‌تواند کمونیسم باشد، می‌تواند فاشیسم باشد، می‌تواند هم توحید ناب باشد؛ بالاخره به یک چیزى باید ایمان داشت، اعتقاد داشت، به دنبال این ایمان و اعتقاد پیش رفت. مسئله‌ى ایمان، مهم است. ایمان به یک اصل، ایمان به یک لنگرگاه اصلى اعتقاد؛ یک چنین ایمانى باید وجود داشته باشد. بر اساس این ایمان، سبک زندگى انتخاب خواهد شد.»
پرهیز از تقلید
یکی از نکات مهمی که در بحث تولید علم، در زمینه سبک زندگی مهم است ،این است که در تولید این علم، از تقلید بپرهیزیم. چرا که اگر قرار است علم از منشاء وحیانی تولید شود، پس تقلید از مکاتب بشری جایی ندارد و ضمناً از آنجا که سبک زندگی، مفهومی ست که از در هم تنیدگی و نظام مند شدن مفاهیم و ابزار مختلف به وجود می آید و در همه اجزاء به هم مرتبط است، حال اگر قرار باشد جزء ناهمگونی، به این فضا وارد شود تمام این نظام به هم خواهد خورد؛از طرفی چون قرار است این سبک با سبک های دیگر متمایز باشد، نمیتواند مقلد آنها باشد. البته این به آن معنا نیست که در سبک زندگی الهی و مادی هیچ اشتراکی نیست؛ بلکه ممکن است در جزئیاتی،اشتراک ظاهری داشته باشند ولی این اشتراکات علاوه بر اینکه در جزئیات است ،منشاء و ریشه متفاوت دارد.
تقلید در واقع شبیه سازی است .و در لسان روایات در مورد شبیه شدن به اقوام مختلف میفرمایند:
«قَالَ علی (علیه السلام): إِنْ لَمْ تَکُنْ حَلِیماً فَتَحَلَّمْ فَإِنَّهُ قَلَّ مَنْ تَشَبَّهَ بِقَوْمٍ إِلَّا وَ أَوْشَکَ أَنْ یَکُونَ مِنْهُمْ.»
«امام علی (علیه السلام): اگر بردبار نیستی ،خود را شبیه بردباران کن؛ چرا که کم است؛ کسی که خود را شبیه قومی کندو آرام آرام از آن قوم نگردد. »
«قال علی (علیه السلام): مَنْ تَشَبَّهَ بِقَوْمٍ عُدَّ مِنْهُمْ. »
«امام علی (علیه السلام):هرکس خود را شبیه قومی کند، از آن ها شمرده می‌شود. »
«قال رسول الله(صلی الله علیه و آله): مَن تَشَبَّهَ بِقَوم فَهُوَ مِنهُم»
«پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله):هر کس خود را شبیه قومی کند ،از آنها خواهد بود. »
همان گونه که در روایات فوق مشاهده می شود ؛هر گونه تشبه به دیگران، ثمره اش یکی شدن با آن هاست ؛فلذا اگر قرار است سبک زندگی متفاوتی از الگوی جهانی ارائه دهیم باید از تقلید و تشبه بپرهیزیم.
لازم به ذکر است که در فتاوای فقها و اندیشمندان اسلامی، حکم به حرمت تشبه به کفار، دیده می شود.
رهبر معظم انقلاب در این مورد فرموده اند:
«براى ساختن این بخش از تمدن نوین اسلامى، بشدت باید از تقلید پرهیز کنیم؛ تقلید از آن کسانى که سعى دارند روشهاى زندگى و سبک و سلوک زندگى را به ملت ها تحمیل کنند.»
موظفین تولید علم
این کار در درجه اول وظیفه حوزه های علمیه است و بعد از آن سایر اندیشمندان در حوزه دین. تولید علم در این عرصه در نوع خود، کاری مشکل است. چرا که باید با تکیه بر ادله اربعه قرآن و سنت و عقل و اجماع در مقام فتوا نشست و آیات و روایات را تعدیل و ترجیح نمود و در یک کلام، در مقام اجتهاد بر آمد. البته باید توجه داشت که عالمان دینی در تمام اعصار، در تلاش برای ارائه سبک زندگی الهی بوده اند و در زمان خود نیز موفقیتهای قابل توجهی کسب نموده اند و تألیفاتی نیز داشته اند که بسیاری از آنها پایه تولید علم برای روزگاران ما قرار خواهد گرفت، کسانی مثل ارسطو و یا شیخ الرئیس ابو علی سینا ویا امام محمد غزالی و خواجه نصیر و یا صاحبان کتب حدیثی، مثل مرحوم علامه مجلسی در بحار و یا مرحوم شیخ حر عاملی در وسائل و یا مرحوم کلینی در کافی ابوابی را به مسائل سبک زندگی از جمله مباحث خانواده اختصاص داده اند.
قدس آنلاین
اخبار ویژه
نظرات بینندگان
جدیدترین اخبار پربازدید ها
