روزگاری که اصلاح طلبان درب سفارت انگلیس را بستند + اسناد

دیر زمانی از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ نگذشته بود که کتابی با تبلیغات گسترده به عنوان «آیات شیطانی» توسط یک نویسنده مسلمان هندی‎الاصل دارای تابعیت انگلستان به نام «سلمان رشدی»، انباشته از توهین و افترا و اهانت به مقدسات اسلامی منتشر شد.

کتاب موهون آیات شیطانی، ابتدا در هندوستان جلب توجه کرد و انتشار و توزیع آن به علت اعتراضات مسلمانان در هند ممنوع شد. با توزیع گستردۀ کتاب، همراه با تبلیغات هماهنگ و تشویق ‏های محافل صهونیستی، از گوشه و کنار جهان صدای اعتراض مسلمانان افزایش یافت؛ در ماه ‏های بعد جمع زیادی از مسلمانان مقیم انگلیس ابتدا در شهر برادفورد و سپس لندن در تظاهرات خشمگینانه‏ای به اقدام دولت انگلیس در حمایت از انتشار این کتاب موهن شدیداً اعتراض کردند و بدنبال انتشار این کتاب گروهی از مسلمانان خشمگین شهر برادفورد این کتاب را سوزاندند و در لندن نیز علیه انتشار این کتاب دست به تظاهرات زده و خواستار ممنوعیت فروش آن شدند.

دامنه اعتراضات مردمی به هند و پاکستان گسترش یافت تا آنکه روز ۲۳ بهمن ماه ۱۳۶۷در جریان تظاهرات هزاران پاکستانی در مقابل مرکز فرهنگی آمریکا در اسلام آباد، شش تن از تظاهر کنندگان کشته و ده‏ها تن نیز مجروح گشتند. فردای آن روز در تظاهرات مسلمانان هند زادگاه رشدی نیز یک نفر کشته و دهها تن زخمی شدند. بعد از توهین و اهانت سلمان رشدی به پیامبر (ص) و قرآن، امام خمینی (ره) در تاریخ ۲۵/۱۱/۱۳۶۷ در پیامی درباره‌ی سلمان رشدی چنین فرمودند:

«انا­ لله ­و­ انا الیه راجعون: به اطلاع مسلمانان غیور سراسر جهان می‌رسانیم مؤلف كتاب «آیات شیطانی»‌كه علیه اسلام و پیامبر و قرآن تنظیم و چاپ و منتشر شده است، همچنین ناشرین مطلع از محتوای آن، محكوم به اعدام می‌باشند. از مسلمانان غیور می‌خواهم تا در هر نقطه كه آنان را یافتند سریعا آنها را اعدام نمایند تا دیگر كسی جرأت نكند به مقدسات مسلمین توهین نماید و هر كسی در این راه كشته شود شهید است. انشاءالله. ضمنا اگر كسی دسترسی به مؤلف كتاب را دارد، ولی قدرت اعدام آن را ندارد او را به مردم معرفی نماید تا به جزای اعمالش برسد»

هاشمی رفسنجانی رئیس وقت مجلس روز بعد از فتوای امام در صحن علنی مجلس گفت: «آنچه که آدم می تواند از مجموعه حوداث بفهمد این است که برنامه ریزی شده، سازماندهی شده برای یک حرکت بسیار خطرناک که بدتر از یک نوع جنگ رسمی است. اینها به دنبال ضربه ای که بعد از انقلاب اسلامی در ایران خوردند و قدرتی که از اسلام در لبنان و افغانستان دیدند و تحرک و بیداری سراسری که در مسلمانها دیدند، در تحلیلشان به اینجا رسیدند که مایه اصلی، آن تقدس و هاله قداستی است که بر عقائد و مقدسات اسلام کشیده شده که ذهن مردم اسلامی را همیشه صاف و پاک نگاه می دارد و به دنیای اسلام نشاط و حرکت می دهد.» (مشروح مذاکرات مجلس ، دوره سوم، جلسه ۷۸، ۲۶/۱۱/۶۷)

بدنبال پیام امام وزارت امور خارجه انگلیس با صدور اطلاعیه ای بسیار محتاتانه نگرانی خود را از صدور فتوای امام خمینی اعلام کرد.  با این حال روزجمعه ۲۸ بهمن ماه ۱۳۶۷ «نیکلاس براون» کاردار انگلیس در تهران شتاب زده در دیداری پیام وزارت امورخارجه دولت انگلیس را به محمد جواد لاریجانی معاون اروپا و امریکای وزارت امورخارجه کشورمان تقدیم کرد. این دومین دیدار کاردار انگلیس پس از فتوای امام بود. در این دیدار کاردار انگلیس اعلام کرد که دولت متبوعش به تمامی مذاهب جهان و از جمله اسلام و مسلمین به دیده احترام می نگرد و هیچ نقشی در تالیف چاپ و نشر کتاب مورد اشاره نداشته و هیچگونه قصدی در حمایت از اهانت به دین اسلام ندارد. (جمهوری اسلامی، ۲۹/۱۱/۶۷)

اما هیات دولت مهندس موسوی نیز خواستار همگامی رهبران کشورهای مسلمان با امت جهانی اسلام برای برخورد قاطع با توطئه خائنانه انتشار کتاب آیات شیطانی شد.

باوجود خروش ملتهای مسلمان، همچنان سران کشورهای غربی از کتاب دفاع می­کردند؛ «میشل روکار» نخست وزیر فرانسه از سران غرب خواست در حمایت از سلمان رشدی و علیه حکم امام خمینی متحد و اقدام امام خمینی را محکوم و از حقوق بشر دفاع کنند. «میتران» رئیس جمهور فرانسه پس از دیدار با «مارگارت تاچر» نخست وزیر انگلیس، فتوای امام را غیر منطقی خواند. دولت های هلند، انگلیس، فرانسه و آلمان، درخواست امام از مسلمانان سرتاسر جهان برای مجازات نویسنده و ناشرین کتاب را دخالت در امور داخلی قلمداد و تهدید به قطع روابط کردند. بوش رئیس جمهور آمریکا حکم امام را توهین شدید به جامعه­ی تمدن خواند و اعلام کرد چنانچه منافع آمریکا هدف اقدامات تروریست قرار گیرد دست به عملیات انتقامی علیه ایران خواهد زد. «میشل روکار» نخست وزیر فرانسه از تلاش فرانسه برای تشکیل جبهه مشترک غرب در مقابل ایران خبر داد.

روز یک شنبه ۳۰ بهمن ماه عبدالواحد موسوی لاری عضو مجمع روحانیون در نطق پیش از دستور خود خطر دیپلماسی غیرانقلابی را بر می شمرد و گفت: «برادران وخواهران نماینده درست است که ایجاد حساسیت های بی مورد در روابط با کشورها به نفع نظام جمهوری اسلامی نیست اما دیپلماسی ذلت به مراتب برای حال و آینده انقلاب خطرناکتر است به اعتقاد بنده شیوه هایی که برای نزدیک شدن به کشورها از جمله عربستان سعودی، کویت وانگلستان به کار رفته است فاقد مایه انقلابی و تهی از حداقل رعایت عزت و شرافت مسلمانان آزاده ایران است عربستان سعودی و کویت دو بازوی خیانتکاران بعثی هستند که درتمام جنایات عفلقی های حاکم در عراق شریکند مگر ما فراموش کرده ایم شهادت صدها زن مرد مسلمان که در حرم امن خونشان به زمین ریخت؟ مگر ما فراموش کرده ایم که زمامداران کویت تمام امکانات این شیخ نشین را در اختیار حکام جلاد عراق قرار داده بودند؟ چرا باید بعضی از مسوولین وزارت خارجه از موضع ضعف وذلت خواستار گذشت واغماض وفراموش کردن گذشته توسط این مزدوران باشند؟»

او همچنین خیانت­ های انگلیس را بازخوانی کرده و گفت: «از صدر مشروطه تا مسایل مربوط به نفت توطئه و دسیسه های رنگارنگ قبل و بعد از انقلاب و سرانجام کتاب ننگین سلمان رشدی ورقهای ننگین روابط انگلیس با ایران است بعنوان یکی ازمنتخبین مردمی که زخمهای زیادی ازانگلیسی های کینه توز بر بدن دارند .به وزیرمحترم امورخارجه هشدارمی دهم مردم ما تحمل استمرار شیطنت های انگلیس و انگلیسیان را ندارند تا عذرخواهی رسمی انگلیس از جنایت اخیر از هر گونه عادی سازی و بالا بردن سطح روابط باید خودداری شود زمانی اینگونه روابط برای ما ارزش دارد که ارزشهای انقلاب ما حفظ شود.»(مشروح مذاکرات مجلس  دوره سوم ، جلسه ۷۹ )

در اول اسفندماه ۱۳۶۷ کشورهای غربی تهدید خود را عملی کردند؛ اعضای جامعه اقتصادی اروپا در اجلاسی در بروکسل اعلام کردند ۱۲ عضو موافقت کردن که سفرای و سایر روسای هیات های دیپلماتیک باید از تهران به مدت نامعلومی فراخوانده شوند. دوم اسفند سفرای ۱۲ کشور اروپایی به کشورهای خود فراخوانده شدند و هرگونه تماس در سطح بالا با دولت ایران را لغو نمودند. در همین رابطه سخنگوی وزارت امور خارجه انگلیس گفت: «هدف این است که آیت الله خمینی تحت حداکثر فشار قرار گیرد تا متوجه شود که اروپا مصمم است برای حفظ اصول آزادی بیان و حقوق بشر و عدم مداخله در امرو کشورهای دیگر قدعلم کند.» در همین روز مارگارت چاتر نخست وزیر انگلیس پیش بینی کرد که اقدام بازار مشترک اروپا علیه ایران بسیار موثر خواهد بود.

بوش رئیس جمهور آمریکا نیز از این عمل حمایت کرد. رولان دوما وزیر امورخارجه فرانسه نیز این عمل را سمبلیک و پرمعنا توصیف کرد و گفت این عمل اصول و ارزشهای جامعه اقتصادی اروپا در زمینه آزادی اندیشه، بیان و عقیده مذهبی را یاد آور می کند.

با ترک سفرای کشورهای اروپایی از کشور، دولت ایران نیز متقابلاً سفرای خود را از آن کشورها فراخواند و موسوی نخست وزیر وقت، اروپا را تهدید به عمل متقابل کرد. دکتر ولایتی وزیر امورخارجه نیز دیدار خود را با مقامات آلمانی لغو کرد.

حکم امام که ابتدا در برخی رسانه‏ها فتوا خوانده می‏شد، از نظر هدف‏گیری انگلیس به عنوان پیش قراول هجوم غرب علیه اسلام و مسلمانان، یادآور فتوای تحریم تنباکو توسط میرزای شیرازی در زمان قاجار بود که ضربه‏ای مؤثر بر استعمار انگلیس در ایران وارد ساخت. از طرفی از گوشه وکنار جهان مسلمانان و گروه های مختلفی اعلام کردند که بزودی حکم امام را در انگلیس اجرا خواهند کرد. بسیاری از خبرگزاری های دنیا خبر از تهدیدهای تلفنی و علنی رشدی خبر دادند.

فردای ترک سفرای کشورهای اروپایی از تهران، هاشمی رفسنجانی به حرکت سفرای کشورهای اروپایی اشاره کرده و از جایگاه ریاست مجلس چنین موضع گرفت: «تصمیم جامعه اقتصادی اروپا در خصوص فراخوانی نمایندگان خودشان از ایران نشان داد که مسأله کتاب ضاله «آیات شیطانی» و مسائل بعدی آن کاملاً طراحی شده و برنامه ریزی شده بوده که چنین چیزی را ما در همان شروع حرکت حدس زدیم و همة شواهد دارد تأکید می کند که امپریالیزم غرب برای مبارزة با اسلام آنهم اسلام راستین و ناب، برنامه ریزی کرده است. مسلمانان راستین به دنبال رهبری قاطع انقلاب، تصمیم نهایی خودشان را برای مبارزه با کفر جهانی و سردمداری امپریالیزم غرب خواهند گرفت و ما از چنین مصافی استقبال می کنیم هر چند این راه با ریاکاریها و دروغها و تهمت ها و تحریک عواطف نویسندگان و ناشران و اینها آلوده شده.»

او البته با زیرکی و توجه به حجم روابط اقتصادی با دولت های اروپایی و نفع آنها به فریب خوردن بعضی از کشورهای اروپایی و پشیمانی اقتصادی آن ها نیز اشاره کرد: «اما ما امیدواریم که کم کم اینها درک کنند که صادق کیست و کسانی که حاضرند به بهای چند دلار مقدس ترین مراکز محبوب یک میلیارد انسان را بد نام کنند و حاضرند فحاشی بکنند و حاضرند جنایت و تحریف حقایق بکنند و نسبت هایی که مناسب سردمداران غربی است به پیغمبر اکرم اسلام بدهند. اینها بعد پشیمان می شوند و می فهمند که آلت دست سیاست استکباری جهان قرار گرفته اند. به هر حال ما از این گونه تهدید ها نمی هراسیم و آماده ایم که مسیر خودمان را به هر قیمت ادامه بدهیم علی الخصوص که این راه به استقلال و خودکفایی جمهوری اسلامی خواهد انجامید.»(مشروح مذاکرات مجلس، دوره سوم، جلسه۸۰)

محمدصادق خلخالی نیز در نطق پیش از از دستوری با اشاره به  تهدید کشورهای اروپایی وقطع رابطه آن ها گفت: «هر کسی بخواهد با ایران قطع رابطه کند و بخواهد ما را بایکوت اقتصادی کند برای خاطر اسلاممان، برای خاطر اماممان بسم الله. ما حرفی نداریم. ما در حصر اقتصادی زندگی می کنیم انقلاب ما انقلاب اسلامی است. انقلاب پیغمبری است انقلاب قرآنی است اینها می آیند از یک طرف دشنة خونینشان را بر پیکر اسلام و مسلمین فرو می برند و از طرف دیگر به وسیلة جراید مزدورشان در انگلستان و در فرانسه و در نمی دانم آمریکا و در آلمان و در ایتالیا و در جاهای دیگر هزاران تهمت و افترا را به ساحت مقدس این ملت و این انقلاب و این امام می گویند و می دهند و ما را تهدید می کنند که ما با شما قطع رابطه می کنیم، این رابطه چه ارزشی دارد؟آن موقعی هم که شما رابطه با ما داشتید یک مشت جاسوس را برای این مملکت فرستادید که بخواهند جاسوسی کنند الان هم در زندان ها هستند.»(همان)

 روز بعد ۱۱۵ نماینده مجلس با امضای بیانیه ای شش بندی انزجار خود را از این حرکت  اعلام کرده و بر پافشاری وزارت امور خارجه بر سیاست انقلابی تاکید کردند: «مسؤولان سیاست خارجی کشور ما خاصه و دولت جمهوری اسلامی ایران وهمة مسؤولان ونهادها یا نهایت فدرت و صلابت در برابر این تجاوز آشکار که به حریم معنویات واعتفادات ما صورت گرفته، نه به صورت انفعالی، بلکه به صورت تهاجم ، جبهه گیرند وازصولت بی پایة دشمن نهراسند و سخن امام را به عنوان آخرین سخن ،به دیپلماسی های خارجی ارائه دهند. ملت بزرگ و فداکار ایران که طی ۱۰ سال از نظام مقدس جمهوری اسلامی ، با خون و جان واستخوان وخانمان خویش، پاس داشته اند با تبعیت و متابعت از فرمان امام خویش ، راه مبارزه را همچنان پی گیرند واز قدرت شیطانی مستکبران ومستعمران نهراسند که: «الا ان اولیاء الله لاخوف علیهم ولا هم یحزنون».» (مشروح مذاکرات مجلس ، دوره سوم، جلسه ۸۱ )

اما این پایان ماجرا نبود. در نهم اسفند، نمایندگان مجلس سوم که اکثریت آن در اختیار جناح چپ بود، طی جلسه فوق‌العاده‌ای با اعلام یک ضرب‌الاجل یک هفته‌ای برای انگلیس، تداوم رابطه سیاسی با دولت انگلیس را به عذرخواهی مقامات انگلیسی و تجدید نظر آنان در مواضع غیر اصولی شان نسبت به جهان اسلام و کتاب «آیات شیطانی»، مشروط ساخت. بنا به این مصوبه در صورتی که انگلیس در عرض یک هفته علیه انتشار آیات شیطانی اعلام موضع نمی‏کرد روابط سیاسی و دیپلماتیک با آن کشور به طور کامل قطع می‏ گشت.

محمد ابراهیم اصغرزاده فاتح لانه جاسوسی، که قطع رابطه با آمریکا را نیز رقم زده بود، درباره طرح دو فوریتی قطع رابطه با انگلستان گفت: «وما همیشه اعلام کرده ایم که در منافع مشترکی که با کشورهای خارجی داریم اندیشه انقلاب، احترام رهبری و احترام کیان و حیثیت مسلمین جز و بخشی از منافع ملی ماست. و ما نمی توانیم فقط صرفاً سرمسایل اقتصادی و روابط دیپلماتیک مناقع مشترک خودمان را با یک کشور خارجی بنا کنیم. برای ما احترام به انقلاب اسلامی یک اصل در مناقع ملی ما است و بنابراین سیاست خارجی ما هم بر آن اساس استوار می شود.»

اصغرزاده نماینده چپ گرای مجلس هم چنین پس از تعریفی انقلابی از منافع ملی از پشتیبانی و همراهی و پر کردن نقص های وزارت خارجه توسط مجلس سخن گفت: «مجلس تصمیم دارد و تمام نمایندگان به نظر ما از این تصمیم پیروی می کنند که مجلس هر جا که سیاست خارجی ما ضعیف باشد و نتواند پاسخگوی خط مشی انقلاب و نظراتی که حضرت امام می دهد نباشد. مجلس آنرا خواهد پوشاند و آن خلاء را پر خواهد کرد. و یکی از این خلاءهایی که باید پر بشود و دست دولت باز باشد در روابط خودش با کشورهای خارجی، قطع رابطة کامل سیاسی و دیپلماتیک با دولت انگلیس است و ضمناً هیچ وقت این رابطه برقرار نخواهد شد مگر اینکه دولت انگلیس طبق این ماده واحده عذرخواهی کرده و نظرات جمهوری اسلامی را که نظرات منافع ملی ماست تأمین کند و آن نظرات را دوباره مجلس بپذیرد.»(مشروح مذاکرات مجلس، دوره سوم، جلسه ۸۳)

با تصویب طرح قطع رابطه ایران با انگلستان، دولت انگلیس در یک عقب نشینی آشکار اعلام نمود که خواهان قطع روابط با ایران نیست. ۱۳اسفندماه «جفری هاو» وزیرخارجه انگلیس، بدون مخالفت با تداوم انتشار آیات شیطانی و بدون محکوم نمودن اهانت به مقدسات مسلمانان، اعلام کرد که این کشور به اسلام احترام می‏گذارد و خود را از ماجرای انتشار آیات شیطانی جدا می‏داند.

تهدید ایران در قطع رابطه دولت مردان انگلیس را وارد بحران داخلی نیز کرد؛ سه عضو حزب کارگر در پارلمان انگلیس خواستار توقف انتشار این کتاب شدند. نماینده پارلمان انگلیس نسبت به حمایت های دولت اعتراض کرد و اقدام رشدی را برای دولت انگلیس خسارت آور و کار وی را خیانت به کشور قلمداد کرد. اما معاون وزیر خارجه انگلیس گفت روابط ایران وانگلیس هرگز عادی نخواهد شد مگر اینکه در فتوای واجب القتل بودن رشدی تجدید نظر شود. سخنگوی وزارت امورخارجه انگلیس نیز تهدید کرد که برقراری روابط عادی با ایران مستلزم انصراف تهران از مواضعش در مورد سلمان رشدی است. جفری هاو وزیرخارجه انگلیس کتاب آیات شیطانی را توهین آمیز خواند و اعلام کرد دولت انگلیس با نظرات ارائه شده در این کتاب موافق نیست اما بر ادامه حمایت از سلمان رشدی تاکید کرد. جفری هاو گفت: «دولت انگلیس به اسلام احترام می گذارد و خود را از کتاب آیات شیطانی جدا می داند.»

اما چون این اظهارات و موضع گیری‌ها فاقد عذرخواهی رسمی و علنی لندن از مسلمانان بود، در تاریخ ۱۶ اسفند ۶۷ وزارت امور خارجه ایران طی بیانیه ‏ای در پایان مهلت یک هفته‏ ای به دولت انگلیس برای اصلاح مواضع خود در قبال کتاب موهن آیات شیطانی، به علت عدم تحقق خواسته مجلس شورای اسلامی، قطع کامل روابط سیاسی ایران با انگلیس را اعلام کرد و درب سفارت این کشور در تهران بسته شد.

همان روز میرحسین موسوی گفت: «انگلیس با حمایت از سلمان رشدی و کتاب کفرآمیز او یکبار دیگر خصومت خود را با اسلام به معرض نمایش گذاشت و ماحاضریم برای دفاع از مرزهای اعتقادی خود از تمام توان خویش استفاده کنیم.»(جمهوری اسلامی، ۱۷/۱۲/۱۳۶۷)

با قطع روابط بین دو کشور از سوی ایران، دولت انگلیس، کارکنان سفارت ایران در لندن را اخراج کرد و دفتر کنسولگری ایران در هنگ کنگ، مستعمره انگلیس را تعطیل کرد. در مقابل جفری هاو نیز اعلام کرد انگلیس قصد دارد گروهی از ایرانیان را به دلایل امنیتی در این کشور اخراج کند واز تدابیر امنیتی علیه ایرانیان خبر داد.

سرانجام ماجرا اما به اینجا ختم نشد و پایانی غرورآفرین برای کشورمان داشت.کشورهای اروپایی پس از آنکه یکباره سفرای خود را از ایران خارج کردند از ابتدای سال ۶۸ مجبور به بازگشت به ایران شدند و به تدریج با شرمساری سفارت خانه‌ ­های خود را از نو بازگشایی کردند. در پایان سال نیز جامعة اقتصادی اروپا مغبون رسماً خواستار عادی شدن روابط با ایران شد.

اما سرشکستگی و تحقیر اروپایی ها به اینجا هم ختم نشد و از آنجا که انگلیس پیشتاز تحریک سایر دولت ‏های اروپایی بود، به دستور آیت الله خامنه ­ای رهبر معظم انقلاب در یک اقدام تنبیهی دیگر اجازه بازگشت سفیر آن کشور بعد از ورود سایر سفرای اروپایی و به عنوان آخرین سفیر صادر گشت.

سلمان رشدی رشدي نیز سالها در پناه دستگاه هاي امنيتي انگليس در مخفيگاه ها به سر مي بُرد. شرکت هواپيمايي «بريتيش ايرويز» حضور رشدي را در هواپيماهاي خود تا سال ۱۹۹۸ ممنوع اعلام کرد و شرکت هواپيمايي «ايرکاندا» چند سال پيش سفر رشدي را با پروازهاي خود غيرممکن اعلام نمود. او در آن ایام تنها طی ۲۰ روز ۱۳ بار محل خواب خود را تغییر می داد و چنان فضای جهنمی بر زندگی او حاکم گردید که همسرش از وی جدا شد.

* علیرضا عزیزگل