شرط قبولی گریه بر امام حسین(ع)

به گزارش پایگاه 598، تأکید و توصیه‌ای که در روایات نسبت به بر پا نمودن مجالس عزا و گریه بر مصائب امام حسین(ع) وارد شده است،‌ نسبت به هیچ یک از امامان معصوم(ع) حتی وجود مقدس پیامبر اکرم(ص) وارد نشده است، گویا در این مسأله سری نهفته است که ائمه اطهار(ع) این همه آن را مورد تأکید و سفارش قرار داده‌اند و خود برای مظلومیت آن حضرت مجالس عزا بر پا می‌کردند و مرثیه‌سراها مرثیه می‌خواندند و حضرات معصومین(ع) گریه می‌کردند و مردم را به این کار تشویق می‌کردند و از ثواب گریه بر امام حسین(ع) مطلع می‌‌کردند. بیان روایات در وعده ثواب‌های عظیم این مجالس به‌گونه‌ای است که عده‌ای آن را اغراق‌آمیز دانسته و منکر آن شده‌اند و منشأ آن را «غُلات» دانسته و گفته‌اند: «ثواب باید با عمل تناسب داشته باشد، چگونه ممکن است عمل کوچکی مانند گریه بر امام حسین(ع) این‌قدر پاداش عظیم داشته باشد؟!» حجت‌الاسلام رمضانعلی حسنی محقق مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس به این شبهه پاسخ داده است که در ادامه می‌آید:

*عزاداری و گریه بر امام حسین(ع) چه فلسفه‌ای دارد؟

-ارزش و اهمیت کارهایی که انسان انجام می‌دهد، با انگیزه و محرک اصلی آن عمل پیوند مستقیم دارند. اگر محرک اصلی آن، چیزهایی پست و بی‌ارزش باشد، آن عمل در نظر اسلام و عقلا بی‌ارزش و بی‌اهمیت خواهد بود، اگر انگیزه اصلی آن، یک امر مهم و قابل توجه باشد، چنین عملی در نظر اسلام و عقلا مهم و با ارزش تلقی خواهد شد. از آنجا که عزاداری و گریه کردن بر امام حسین(ع) در راستای زنده نگهداشتن قیام با عظمت و فداکاری‌ها و جانفشانی‌های امام حسین(ع) و یاران فداکار و با وفای آن حضرت انجام می‌شود و اهداف بسیار بزرگی را دنبال می‌کند، خداوند متعال پاداش این عزاداری‌ها و گریه کردن‌ها را آمرزش گناهان قرار داده است.

تردیدی نیست که گریه کردن بر امام حسین(ع) اجر و پاداش بس بزرگ و بیشماری دارد که انسان چه بسا از توصیف و بیان حقیقت آن عاجز است و ممکن است در دنیا همه حقایق و عظمت قیام امام حسین(ع) و پاداشی که خداوند برای عزاداران و گریه‌کنندگان بر آن بزرگوار قرار داده، برای ما معلوم نشود و آنچه ما درک می‌کنیم و روایات بیانگر آن است فقط گوشه‌ای از عظمت قیام امام حسین(ع) و پاداش عزاداران حسینی می‌باشد.

شیخ صدوق به سند معتبر از ریان بن شبیب نقل می‌کند که امام رضا(ع) فرمودند: «ای پسر شبیب! اگر گریه می‌کنی برای چیزی، پس برای حسین بن علی(ع) گریه کن که او را مانند گوسفند ذبح کردند، ای پسر شبیب! اگر گریه کنی بر حسین(ع) تا آب دیده بر روی تو جاری شود، حق تعالی جمیع گناهان صغیره و کبیره تو را بیامرزد، خواه اندک باشد، خواه بسیار، ای پسر شبیب! اگر می‌خواهی که در غرفه‌های عالیه بهشت ساکن شوی و با رسول خدا(ص) و ائمه طاهرین(ع) همنشین شوی پس لعنت کن قاتلان حسین(ع) را.(1)

امام صادق(ع) فرمودند: «هر که در مرثیه حسین(ع) شعری بخواند و خود بگرید و یک کسی دیگر را نیز بگریاند بهشت بر او واجب شود».(2)

*گریه کردن یک عمل به ظاهر کوچک است، ملموس نیست که پاداش‌ بسیار عظیم داشته باشد؟

-در روایات برای برخی اعمال به ظاهر کوچک ثواب‌های بسیار عظیم بیان شده است؛ مثل اینکه هر کس قاتلان امام حسین(ع) را لعن کند با رسول خدا(ص) در غرفه‌های بهشت محشور خواهد شد و اینکه گریه بر امام حسین(ع) باعث می‌شود تمامی گناهان انسان آمرزیده شوند؛ برخی ممکن است با شنیدن این جملات استبعاد کنند و پذیرش این مطالب برایشان سخت باشد، اما با در نظر گرفتن چند مطلب این استبعاد رفع خواهد شد:

-عظمت قیام امام حسین(ع)

حوادث گذشته‌ هر جامعه می‌تواند در سرنوشت آن جامعه و جوامع دیگر، آثار عظیمی داشته باشد. اگر حادثه، حادثه‌ مفیدی بوده و در جای خود دارای آثار و برکاتی بوده است، بازنگری، بازسازی و زنده نگهداشتن آن می‌تواند آثار و برکات زیادی داشته باشد و فراموش کردن آن موجب خسارت‌‌های جبران‌ناپذیری برای جامعه بشری است؛ زیرا حوادث مهمی که در تاریخ ملت‌ها به وجود می‌آیند هزینه‌های زیادی را برای ملت‌ها به همراه دارد، چه هزینه‌های مادی و چه هزینه‌های معنوی؛ نظیر از دست دادن انسان‌های بزرگ، رنج و مشقت و محرومیت‌های یک ملت و....

بنابراین، این حوادث بزرگ و درس‌ها و تجربه‌هایی که انسان‌ها باید از آن بیاموزند از سرمایه‌های عظیم هر ملت، بلکه تمام بشریت است و عقل حکم می‌کند، چنین سرمایه‌هایی حفظ و احیا شده و مورد بهره‌برداری قرارگیرد.

بی‌شک، حادثه عظیم عاشورا که داری ابعاد متعددی است، یکی از حوادث پر هزینه برای بشریت بوده است؛ چرا که با هزینه‌ای چون شهادت امام معصوم(ع) و یاران با‌ وفای آن حضرت و رنج و سختی کشیدن خانواده و اطفال آن حضرت و... به دست آمده است، از طرف دیگر، این حادثه یک حادثه و واقعه‌ شخصی نبوده است، بلکه واقعه‌ کربلا و شهادت امام حسین(ع) و یاران با وفایش یک مکتب است که دارای درس‌ها و اهداف و عبرت‌هایی همچون توحید، امامت، امر به معروف و نهی از منکر، حقیقت‌خواهی، ظلم‌ستیزی، کرامت‌نفس، عزت و... است.

اگر این مکتب انسان‌ساز، نسل به نسل بین انسان‌ها منتقل شود، بشریت می‌تواند به ازای هزینه‌ای که برای آن متحمل شده است، از آن سود برده، حداکثر بهره‌برداری را بکند، ولی اگر خدای نخواسته این حادثه فراموش شده یا تحریف شود، بیشترین ضرر متوجه جامعه‌ بشری و مخصوصاً جامعه‌ دینداران می‌شود.(3)

شهید مرتضی مطهری در این باره می‌فرماید: «حسین بن علی(ع) به مردم درس غیرت داد، درس تحمل و بردباری داده، درس تحمل شداید و سختی‌ها داد، اینها برای مردم مسلمان درس‌های بسیار بزرگی بود، پس اینکه می‌گویند حسین بن علی(ع) چه کرد و چطور اسلام را زنده کرد، جوابش همین است که حسین بن علی(ع) روح تازه‌ای در اسلام دمید، خون‌ها را به جوش آورد. غیرت‌ها را تحریک کرد، عشق و ایده به مردم داد، حس استغنا در مردم به وجود آورد، درس صبر و تحمل و بردباری و مقاومت و ایستادگی در مقابل شدائد به مردم داد، ترس را ریخت، او شخصیت اسلامی مسلمین را زنده کرد، بعد از قیام حضرت بسیاری از مسلمین توبه کردند، دسته دسته قیام می‌کردند، از همین مردم کوفه پنج هزار نفر به عنوان توابین قیام کردند و قاتلین صحرای کربلا را قصاص می‌کردند. حسین بن علی(ع) با قیام خود این کار را کرد».(4)

بنابراین زنده نگه داشتن نام و یاد آن حضرت، زنده نگه‌داشتن درس‌ها و ایده‌هاست، و بهترین راه زنده نگه داشتن حادثه عاشورا هم همین گریه کردن‌ها و عزاداری‌ها است.

ارزش و اهمیت هر رفتاری که انسان انجام می‌دهد، بستگی به انگیزه و محرک اصلی آن رفتار دارد. اگر محرک اصلی آن، چیزهایی پست و بی‌ارزش باشد، آن رفتار از نظر اسلام و عقلاء بی‌ارزش و بی‌اهمیّت خواهد بود، اگر انگیزه اصلی آن، یک امر مهم و قابل توجه باشد، چنین عملی از نظر اسلام و عقلاء مهم و باارزش تلقی خواهد شد. از آنجا که این عزاداری‌ها برای زنده نگهداشتن قیام با عظمت و فداکاری‌ها و جان‌فشانی‌های امام حسین(ع) برگزار می‌شود و اهداف بسیار بزرگی را دنبال می‌کند، خداوند متعال پاداش این عزاداری‌ها و گریه کردن‌ها را آمرزش گناهان قرار داده است.

-ما از حقیقت اعمال بی‌خبریم

ما فکر می‌کنیم که گریه بر امام حسین(ع) و لعن قاتلان آن حضرت عمل کوچکی است، ولی با توجه به اینکه ما از باطن و حقیقت اعمال بی‌خبریم نباید با تکیه بر ظاهر اعمال به بزرگی و کوچکی آنها حکم نماییم؛ به همین دلیل است که خداوند در سوره نور در مورد تهمت زدن به مؤمنان می‌فرماید: «وَتَقُولُونَ بِأَفْوَاهِکُم مَّا لَیْسَ لَکُم بِهِ عِلْمٌ وَتَحْسَبُونَهُ هَیِّنًا وَهُوَ عِندَ اللَّهِ عَظِیمٌ»؛ یعنی شما این گناه را بسیار سبک و کوچک می‌شمرید و به‌ آسانی آن را بر زبان جاری می‌کنید، اما در نزد خدا همان کلمه‌ای که به‌ عنوان تهمت به یک مؤمن بر زبان جاری می‌‌کنید، بسیار عظیم است و همین طور بعضی از اعمال نیک که ما آن را سبک می‌شماریم، نزد خدا بسیار با عظمت است؛ مثل نماز یا گریه بر امام حسین(ع).

-وسیع بودن دریای رحمت خداوند

دریای رحمت و کرم خداوند آن قدر وسیع است که وسعت آن به ذهن ما هم خطور نمی‌کند. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: ثواب یک حسنه10 برابر می‌شود و در جای دیگر می‌فرماید: مَثل کسی که در راه خدا انفاق می‌کند، مثل آن دانه گندم است که با کاشتن آن هفت خوشه می‌روید که در هر خوشه 100 دانه گندم است! یعنی ثواب بعضی از اعمال ممکن است 700 برابر شود. بعد در ادامه می‌فرماید: «وَاللَّهُ یُضاعِفُ لِمَنْ یَشاءُ»؛ یعنی خداوند برای هر کس که بخواهد از این نیز بیشتر خواهد داد؛ چرا که «وَاللّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ»؛(5) خداوند وسعت دهنده و دانا است. از همین رو است که ثواب یک ضربه امیرالمومنین علی(ع) در روز خندق در جنگ احزاب برتر است از عبادت جن و انس تا روز قیامت.(6) ما مستحباتی مثل نماز جماعت داریم که اندازه فضیلتش قابل شمارش نیست. بعضی جاها خداوند از باب تفضل و رحمت بی منتهایش چک سفید می‌دهد؛ در نماز جماعت اگر بیش از 10 نفر جمع بشوند جن و انس و ملائکه نویسنده بشنوند، آب‌های دریاها دوات بشوند، تمام برگ‌ها ورق بشوند نمی‌توانند حساب یک رکعتش را بنویسند.

*آیا گریه کردن بر امام حسین(ع) شرایط خاصی را می‌طلبد؟

-آنچه نباید از نظر دور داشت این است که هر گریه کردن و گریه نمودن برای امام حسین(ع) بدون تحقق شرایط و انگیزه معقول و مناسب آن نمی‌تواند موجب آن همه پاداش و ثواب‌هایی که در روایات به بخشی از آن اشاره شده است بشود، اگر چه بدون ثواب و اجر نخواهد بود. لذا نباید از مسأله عزاداری و گریه کردن بر امام حسین(ع) سوء‌استفاده و به تعبیر بهتر برداشت بد و ناصواب بشود. امام حسین(ع) برای مبارزه با گناه قیام کرد، نه اینکه سنگری برای گنهکاران باشد، این همان فکر مسیحی است که حضرت عیسی(ع) را فدیه و کفاره گناهان مسیحیان می‌دانند. (7)  

بنابراین، گریه و اشک کسی موجب بهشت و همنشینی با امام حسین(ع) خواهد شد که اولاً گریه‌اش آمیخته با اعتقاد صحیح و شناخت درست و عمل صالح باشد و اشکی که می‌ریزد به منزله آه حسرتی در برابر کوتاهی‌ها و بی‌توجهی‌هایی باشد که ممکن است در زندگی در برابر خدا و اولیای الهی کرده باشد، وانگهی آن اشک ناقابل را در لفافه نورانی غربت امام حسین(ع) و اهل بیت مظلوم آن بزرگوار قرار داده و به پیشگاه خداوند کریم عرضه می‌دارد و خداوند هم به واسطه آن بزرگوار، رحمت بی‌کران ایزدی بهشت را بهای آن قرار می‌دهد.

ثانیاً گریه کردن و گریاندن به انگیزه زنده نگهداشتن و تجلیل از خاطره بزرگ و دردآور عاشورا باشد. هدف این باشد که پرتوی از روح حسین بن علی(ع) بر روح ما بتابد، اگر اشکی برای او می‌ریزیم باید در مسیر هماهنگی روح ما باشد، ذره‌ای از همت، غیرت، حریت، ایمان، تقوا و شجاعت آن حضرت در ما بتابد، این چنین اشکی اگر از چشمان کسی جاری شود، آن اشک هر چه دلتان می‌خواهد قیمت دارد».(8) چنین اشکی است که این طور در روایات ارزش دارد و به آن توصیه شده است؛ اشکی که ما را عوض کند و مطیع امام شویم، نه اینکه ما هر روز از امام دورتر شده و با اشک بخواهیم گناهانمان ریخته شود.

*چه چیزی عاید عزاداران حسینی می‌شود؟ 

-در نتیجه، هدف از این گریه‌ها و عزاداری‌ها زنده نگه‌داشتن یاد و خاطره حضرت است که به سبب آن به سمت کمال حرکت کنیم و با نور حضرت(ع) هدایت شویم و به سوی معبود خود بشتابیم، روایاتی که در باب آمرزش گناهان به وسیله گریه بر امام حسین(ع) وارد شده‌اند، ظاهراً ناظر به حق الناس نیست، بلکه شامل سایر گناهان می‌‌شود، چون درباره حق‌الناس روایات دیگر داریم که قابل بخشش نیست، مگر اینکه صاحب حق راضی شود، اگرچه خداوند متعال می‌تواند صاحب حق را به رحمت بی‌پایان خود راضی کند و از این طریق شخص مدیون را که از شیعیان امام حسین(ع) و گریه‌کننده بر آن حضرت بوده، مورد عفو و بخشش قرار دهد.

*پی‌نوشت‌ها:

1-قمی، شیخ عباس، دمع السجوم و ترجمه نفس المهموم، ص44.

2-همان، ص45.

3-سایت ویکی پرسش (عزاداری برای امام حسین(ع))

4-مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، ج3، ص49.

5-بقره، آیه 261.

6-هومن بهلولی، اعمال به ظاهر کوچک و ثواب‎های بسیار بزرگ، سایت تبیان، بخش سیره معصومین(ع).

7-مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، ج3، ص108.

8-همان، ص107.