عناصر خبر

در تنظيم خبر، رکن اصلي، شناخت عناصر خبر است. بدون شناخت از عناصر خبر، کار تنظيم خبر نه تنها با مشکل مواجه خواهد شد، بلکه در صورت تنظيم نيز ابهام خبرى به‌طور برجسته‌اى ظهور خواهد کرد و خبرنگار نمى‌تواند جذابيت خبر را به‌نحو صحيح به مخاطبين ارائه دهد. شناخت عناصر خبر است که به خبرنگار کمک مى‌کند قبل از نگارش و تنظيم خبر، چگونه از اطلاعاتى که در دست دارد به‌نحو مؤثرى بهره بگيرد. خبرنگار با اين آگاهى و شناخت است که مشخص مى‌کند کداميک از اطلاعات و آگاهى‌هاى کسب شده از اهميت بيشتر و کداميک از اهميت کمترى برخوردار است و بهترين زاويه که مى‌توان خبر را نوشت کدام است.

عناصر خبر: ”که؟ Who، کجا؟ Where، کي؟ When، چه؟ What، چرا؟ Why، چگونه؟ How،“ و ارزش‌هاى خبري: ”شهرت، دربرگيري، تازگي، مجاورت، کثرت، برخورد، شگفتي“ مى‌تواند خبرنگار را در نوشتن و تنظيم خبر يارى دهد.

که؟

روزنامه‌نگار بايد دقيقاً بداند که چه کسي، کسانى يا چيزى در پيدايش رويداد دخالت داشته‌اند. لازم است نام، نام خانوادگى دقيق و اطلاعاتى که به مخاطبان براى شناخت وي، کمک مى‌کند براى تکميل خبر، جمع‌آورى و ارائه کند. خبرنگار بايد مشخص کند آيا لازم است نام مشخص در پاراگراف اول خبر (ليد، Lead)، گفته شود يا تنها ذکر مقام يا سمت او کافى است. در بسيارى از موارد، نام اشخاص ضرورى نيست. ذکر نام اشخاص در پاراگراف اول خبر (ليد) در صورتى جايز است که اکثر خوانندگان در روزنامه‌ و مخاطبان ديگر رسانه‌هاى خبرى با خواندن و شنيدن نام فرد (شهرت) بتوانند قيافه و شکل آن شخص را در ذهن خود تداعى کنند. ذکر نام کوچک افراد حقيقى فقط يک‌بار در خبر جايز است.

عنصر ”که“ همان‌طور که در بحث ارزش خبرى ”شهرت“ گفته شد، صرفاً شامل ذى‌روح نمى‌شود، بلکه بى‌روح را نيز در برمى‌گيرد. در واقع عنصر ”که“ به معناى ”چه کسي“ يا ”چه چيزي“ است، خواه جمله خبرى به‌صورت معلوم يا به‌صورت مجهول نگارش شود. مطابق دستور زبان فارسى فاعل يا مسنداليه در جمله مى‌تواند بى‌روح باشد، يعنى اسم، حالت فاعل پيدا کند. مانند اينکه بگوئيم ”مدرسه‌ها باز شد“ که مدرسه‌ها فاعل جمله يا عنصر ”که“ در خبر است.

مثال: که؟ (چه کسي؟) (افراد حقيقى):

۱. چهار هزار کودک در سال گذشته ميلادى به اتهام ارتکاب جرايم گوناگون در دادگاه‌هاى ترکيه محاکمه شدند.

۲. وزيران محيط زيست کشورهاى اروپائى در اجلاس اين هفته خود تصميم گرفتند توليد و مصرف گازهائى را که سبب آسيب ديدگى لايه اوزن مى‌شود متوقف سازند.

۳. امپراطور ژاپن به مناسبت چهل و هفتمين سالگرد خاتمه جنگ جهانى دوم با انتشار پيامي، ياد قربانيان اين جنگ را گرامى داشت.

۴. مأموران آگاهى تهران، سه نفر را به اتهام قتل و شرکت در يک نزاع دسته جمعي، دستگير کردند.

۵. نخست‌وزير هند در ديدار با مقامات سوريه، خواستار افزايش تعداد اعضاء دائمى شوراء امنيت سازمان ملل متحد، در ناحيه آسيا شد.

مثال: که؟ (چه کسي) (افراد حقوقى):

۱. اندونزى سرگرم بررسى خريد موشک‌هاى اسکات روسى براى تقويت ارتش براى کشور است.

۲. مجلس مسلمانان انگليس از سياست‌هاى نژادپرستانه دولت اين کشور عليه مسلمانان انتقاد کرد.

۳. تيم فوتبال استقلال در چارچوب مسابقات باشگاه‌هاى کشور از تيم شهردارى سارى با نتيجه يک بر صفر شکست خورد.

۴. سه شرکت کامپيوترى آمريکا مشترکاً کامپيوتر جديدى را به بازار عرضه کردند که در برابر نمونه‌هاى متداول، سرعت عمل بيشترى دارد.

۵. وزارت کشاورزى مقررات جديدى براى واگذارى زمين‌هاى باير به کشاورزان تدوين کرد.

همان‌گونه که اشاره شد عنصر ”که“ صرفاً افراد حقيقى و حقوقى را به‌عنوان فاعل رويدادها، شامل نمى‌شود بلکه عنصر ”که“ اشياء و به‌طور کلى بى‌روح را نيز در برمى‌گيرد.

مثال: که؟ (چه چيزي؟):

۱. جام مارليک که چندى پيش به سرقت رفته بود در يک فروشگاه عتيقه‌فروشى پيدا شد.

۲. سمينار بررسى مسائل مطبوعات به‌منظور حل مشکلات روزنامه‌نگاران امروز با سخنان وزير فرهنگ و ارشاد اسلامى در هتل استقلال گشايش يافت.

۳. قطار حامل مواد سوختنى در مسير تهران-اهواز از ريل خارج شد.

۴. هواپيماهاى مسافرى با ۱۱۶ سرنشين در سواحل امارات سقوط کرد و ۶۰ نفر از مسافران آن کشته شدند.

۵. شاهنامه خطى مربوط به قرن هشتم در موزه ايران باستان به نمايش گذاشته شد.

کجا؟

محل رويداد در ارزش‌دهى به خبر تأثير دارد. در اکثر موارد، يک رويداد شهرى يا کشورى نسبت به يک خبر خارجى براى خواننده ارزش خبرى افزونترى دارد. براى شناخت بيشتر اين عنصر، مطالعه مجدد گفتار در مورد ”مجاورت“ توصيه مى‌شود.

در هر حال محل وقوع يک رويداد را مى‌توان به‌‌صورت‌هاى مختلف نوشت:

- در شروع خبر: (هنگامى که محل وقوع رويداد و ارسال خبر يکى باشد):

مثال: کامپالا (اوگاندا) - خبرگزارى فرانسه: دبيران دبيرستان‌هاى کامپالا و حومه، به‌خاطر افزايش دستمزدها، بهبود وضع زندگي، تقليل ساعات کار و استفاده از کلاس‌هاى تخصصي، از امروز دست به اعتصاب زدند.

مثال: کرمان - خبرگزارى جمهورى اسلامي: طرح برق‌رسانى روستاى دارستان با اعتبارى در حدود ۴ ميليون ريال پايان يافت و مورد بهره‌بردارى قرار گرفت.

در رويدادهاى شهري، ذکر محل واقعه از اهميت ويژه‌اى برخوردار است. بنابراين بايد آن را به‌روشنى بيان کرد.

مثال: تهران - خبرگزارى جمهورى اسلامي: انفجار يک بمب در نزديکى فروشگاه قدس در خيابان وليعصر چهار کشته و ۱۵ مجروح به‌جاى گذاشت.

کى؟ (زمان)

از ارزش‌هاى خبري، زمان يا تازگى خبر از اهميت ويژه‌اى برخوردار است. تهيه خبر از وقايع روز يا رويدادهاى گذشته که به تازگى انتشار مى‌يابد يا با زاويه ديد جديدتر ارائه مى‌شود، جزئى از کار روزمره خبرنگاران است.

اگر زمان وقوع رويداد حائز اهميت است، خبرنگار بايد تازگى خبر را در همان ابتداى خبر بازگو کند. در مواقعى از وقوع رويداد گذشته است يا عامل زمان چندان اهميت ندارد از ذکر زمان رويداد در ابتداى خبر خوددار کرد.

مثال ۱: آموزش و پرورش تهران امروز اعلام کرد نتايج امتحانات نهائى دانش‌آموزان سال چهارم يک هفته به تأخير افتاده است.

مثال ۲: تصادف يک اتومبيل سوارى با کاميونى حامل مواد سوختنى در تقاطع جاده اراک-قم روز گذشته چهار کشته و سه مجروح برجاى گذاشت.

مثال ۳: هفته آينده تاريخ آزمون کنکور سراسرى توسط روزنامه‌هاى کثيرالانتشار اعلام خواهد شد.

مثال ۴: سال آينده نظام آموزشى مدارس در مقطع راهنمائى و دبيرستان به‌صورت سالى واحدى تغيير خواهد يافت.

مثال ۵: قرن حاضر از سوى يک مؤسسه تحقيقات سياسى در اروپا به‌عنوان قرن تشنج و درگيرى نامگذارى شد.

مثال ۶: ساعت ۸ و ۳۵ دقيقه و ۴۱ ثانيه بامداد روز سه‌شنبه (فردا) سال نو شمسى تحويل مى‌شود.

چه؟

در خبرنويسى عنصر ”چه“ به ”ماهيت و فعليت“ رويداد مربوط شود، خواه فعلى صورت پذيرد يا انجام نپذيرد. ”چه“ ممکن است يک حادثه رانندگي، آتش‌سوزي، تصويب يا رد لايحه‌هاى قانوني، افتتاح کارخانه، سفر و هر آنچه به ماهيت يا فعليت يک رويداد مربوط مى‌شود، باشد. ”چه“ معمولاً اگر در شروع خبر قرار گيرد به جذابيت و کشش خبر مى‌افزايد، اما در مورد يک رويداد خبري، خبرنويس بايد تشخيص دهد از ميان مطالب يا موضوع‌هاى مختلفى که يک رويداد را به‌وجود مى‌آورد، کداميک از اهميت بيشترى برخوردار است، اين بدان خاطر است که در يک خبر چند عنصر ”چه“ معمولاً اگر در شروع خبر قرار گيرد به جذابيت و کشش خبر مى‌افزايد، اما در مورد يک رويداد خبري، خبرنويس بايد تشخيص دهد از ميان مطالب يا موضوع‌هاى مختلفى که يک رويداد را به‌وجود مى‌آورد، کداميک از اهميت بيشترى برخوردار است، اين بدان خاطر است که در يک خبر چند عنصر ”چه“ ممکن است وجود داشته باشد.

از ميان مطالب متعدد (چه‌ها) بايد آن موردى را انتخاب کرد که داراى ارزش خبرى بيشترى باشد. به‌عنوان مثال، اگر رويداد حاوى ارزش دربرگيرى است بايد کوشيد آن را به‌طرز روشنى در ”ليد“ نشان داد.

به اين مثال که مصاحبه با مدير نمايشگاه بازرگانى ايران در کويت است توجه کنيد:

- که: ... (نام و نام خانوادگي) مدير نمايشگاه بازرگاني.

- چه: پايان کار نمايشگاه

- چه: فروش بالغ بر ۵ ميليون دلار کالا در محل نمايشگاه

- چه: بازديد بيش از ۶۵۰ هزار نفر از مردم کويت از نمايشگاه

- چه: (اعلام خبر) برگزارى نمايشگاه ديگرى در کويت

در مصاحبه‌ها، به‌طورکلي، عناصر ”که“ و ”چه“ نسبت به ساير عناصر از اهميت ويژه‌اى برخوردار است و در اين بين، اهميت عنصر ”چه“ از ديگر عناصر خبر بيشتر است.

در اين مصاحبه، مطالب متعددى (چه) بيان شده است اما با توجه به ارزش‌هاى دربرگيري، فراوانى و تعداد و تازگي، مطلب، ”فروش بالغ بر ۵ ميليون دلار کالا در محل نمايشگاه“ و سپس ”امضاء قرارداد صدور بيش از ۴۵۰ ميليون دلار کالا به کويت“ از ديگر مطالب مهم‌تر است، بنابراين خبر را مى‌توان به يکى از دوصورت زير نگارش و تنظيم کرد:

- نمونه اول:

مدير نمايشگاه بازرگانى ايران در کويت طى مصاحبه‌اى اعلام کرد در جريان برگزارى اين نمايشگاه بالغ بر ۵ ميليون دلار کالاى ساخت کشور به فروش رفت. ... (نام و نام خانوادگي) مدير نخستين نمايشگاه بازرگانى محصولات صنعتي، معدنى و کشاورزى ايران در کويت در اين مصاحبه گفت: علاوه بر اين، قرارداد صدور بيش از ۴۵۰ ميليون دلار کالاهاى مختلف به کويت با بازرگانان آن کشور به امضاء رسيد.

مدير نمايشگاه افزود: در مدت برگزارى اين نمايشگاه که روز گذشته به پايان رسيد، ۶۵۰هزار نفر از مردم کويت از آن بازديد کردند.

... (نام و نام خانوادگي) با موفق خواندن کار نخستين نمايشگاه گفت: تصميم گرفته شده است نمايشگاه ديگرى از سوى مرکز توسعه صادرات در کويت برگزار شود.

- نمونه دوم:

فروش بالغ بر ۵ ميليون دلار کالا و امضاء قرارداد براى صدور بيش از ۴۵۰ ميليون دلار کالاى مختلف با بازرگانان کويتى از نتايج برگزارى نخستين نمايشگاه محصولات صنعتي، معدنى و کشاورزى ايران در کويت است.

... (نام و نام خانوادگي) مدير نمايشگاه بازرگانى ايران در کويت در پايان کار برگزارى نمايشگاه طى مصاحبه‌اى با اعلام اين مطلب افزود: بيش از ۶۵۰ هزار نفر از مردم کويت از اين نمايشگاه ديدن کردند.

وى گفت: در پى موفقيت اين نمايشگاه، تصميم گرفته شد، نمايشگاه ديگرى از سوى مرکز توسعه صادرات در کويت برگزار شود.

چرا؟ چگونه؟

عنصر ”چرا“ علت، دليل يا انگيزه به‌وجود آمدن رويداد را بيان مى‌کند و عنصر ”چگونه“ نحوه، چگونگى و طريقه وقوع رويداد را.

در بسيارى مواقع خبرنگار ”چگونگي“ به‌وجود آمدن يک رويداد خبرى را کسب مى‌‌کند، اما از علت و انگيزه‌اى که در پشت آن پنهان است، بى‌خبر است، يا علت و انگيزه را مى‌داند، اما از نحوه وقوع رويداد اطلاعاتى ندارد.

به‌عنوان مثال در خبر سقوط يک هواپيما شايد در همان ساعت‌هاى اوليه يا روز نخست، نتوان علت سقوط هواپيما را به‌دست آورد. علت سقوط هواپيما وقتى رسماً اعلام خواهدشد که ”جعبه سياه“ که حاوى نوار مکالمات خلبان با برج مراقبت است، به‌دست آيد. پس از تجزيه و تحليل مکالمه خلبان، در آخرين لحظه‌هاى حيات آن و اطلاعاتى که از محل سقوط هواپيما به‌دست مى‌آيد، کارشناسان روزها، هفته‌ها يا ماه‌ها بعد علت سقوط را اعلام مى‌کنند. عنصر ”چرا“ و ”چگونه“ هنگام تهيه گزارش‌هاى تشريحى و تحليلى يا ليدهاى تشريحى و تحليلى بيشتر از ساير موارد، مورد استفاده قرار مى‌گيرد، زيرا در اين‌گونه گزارش‌هاى خبري، خبرنگار، زمان بيشترى را براى کسب و بررسى علت، انگيزه يا نحوه و چگونگى به‌وجود آمدن رويداد خبرى را در اختيار دارد.

مثال: (چرا؟):

۱. شدت بارندگى سبب جارى شدن سيل در استان مازندران شد و خسارات مالى به مبلغ ۱۰۰ ميليون ريال بر جاى گذاشت.

۲. بر اثر برخورد يک قايق ماهيگيرى با قايقى مسافربرى در رودخانه ”آمازون“ دست کم ۱۰ نفر کشته شدند.

۳. به مناسب روز ملى بلغارستان، پيام تبريکى از سوى معاون رئيس‌جمهورى به نخست‌وزير آن کشور مخابره شد.

مثال: (چگونه؟):

۱. يک فروند جنگنده نيروى هوائى قطر از نوع ميراژ ”اف-يک“ در جريان پرواز آموزشى سقوط کرد.

۲. با سخنان رئيس‌جمهوري،فردا نخستين سمينار حل مسائل و مشکلات نظام ادارى کشور، گشايش مى‌يابد.

۳. اولين نمايشگاه منسوجات صادراتي، طى مراسمى با سخنان مدير عامل بانک صنعت و معدن در پارک ارم گشايش يافت.