هنرمندی که با "فیس‌پوک" جان دوباره گرفته‌است

مجله مهر- این روزها نمایشی به کارگردانی سعدی افشار در سینما-تئاتر فردوسی در حال اجراست؛ این خبر شاید در ظاهر خبری ساده به نظر برسد اما قطعاً برای کسانی که پیگیر احوال این روزهای آخرین بازمانده سیاه‌بازی ایران هستند خبری غیرمنتظره است.

حق هم دارند باور نکنند؛ در طول چند ماه گذشته اغلب خبرهای منتشر شده درباره سعدی افشار از مصائب بسیار این هنرمند پیشکسوت در مواجهه  با بیماری و از آن دردناک‌تر بضاعت اندکش در تأمین حداقل‌های مورد نیاز برای درمان حکایت داشته‌است. در چنین شرایطی قطعاً تصور برخواستن از بستر و روی صحنه بردن یک اثر نمایشی توسط این هنرمند آن هم در مقام کارگردان، دور از انتظار است.

با این وجود اما "فیس پوک" با امضای سعدی افشار این روزها روی صحنه است. نمایشی که متن آن به قلم داوود فتحعلی‌بیگی پیش از این با نام "قولنج" در قالب سیاه‌بازی با کارگردانی و بازی سعدی افشار روی صحنه رفته بود و این روزها با بازنویسی و کارگردانی هنری حسین بابایی، دستیار سابق سعدی افشار در حال اجراست.

اشک‌های آقای خنده

«فکر می‌کردم باید تا آخر عمر روی بستر بیماری بمانم و روزهای آخر عمرم را گوشه نشینی کنم اما حالا مردم با یاد من می‌خندند.» این واکنش سعدی افشار به پیشنهاد حسین بابایی و جمعی از دوستان تئاتری‌اش برای قبول کارگردانی فیس پوک است. جملاتی که به‌روشنی نشان دهنده حال و روز متضاد این روزهای آخرین بازمانده سیاه‌بازان تئاتر ایران است.

بابایی می‌گوید: «بعد از عمل سخت جراحی که ایشان (سعدی افشار) پشت‌سر گذاشتند، فکر نمی‌کردند بتوانند یک‌‌بار دیگر روی صحنه بروند یا در یک نمایش مشارکت داشته باشند اما هنگامی که ما به ایشان پیشنهاد دادیم که کارگردانی این نمایش را برعهده بگیرند، اشک شوق ریختند و گفتند: شما من را دوباره زنده کردید.»

این پاسخ دور از انتظار هم نبود، خمیر وجودی این هنرمند سیاه‌باز با عشق تئاتر و حضور روی صنه ورز دیده و به‌راحتی نمی‌تواند به جدایی فکر کند.

سعدی افشار کیست؟

اگر شناختی از هنر سیاه‌بازی ندارید و چیزی درباره نمایش‌های تخته حوضی نشنیده‌اید توضیح درباره کارنامه ارزشمند سعدی افشار کمی دشوار می‌شود. هنرمند پیشکسوتی که امروز و با فاصله گرفتن تئاتر از هنر اصیل سیاه‌بازی، عنوان واپسین بازمانده نسل سیاه‌بازان ایران را از آن خود کرده‌است. بازیگری که از سال 1330 با بازی در تئاترهای تخت حوضی و ایفای نقش "مبارک" روی صحنه می‌رفت و تا سال‌ها پس از انقلاب هم به این آیین سنتی پایبند بود و برای احیا آن هر کار توانست کرد.

عرق افشار به رشته هنری‌اش به حدی بود که بالا رفتن سن هم مانعی در برابرش نبود و او تا همین چند سال پیش که هنوز به‌واسطه عوارض پوکی استخوان و مشکلات ستون فقرات در بستر بیماری نیافتاده بود، روی صحنه می‌رفت و با انرژی‌ای مثال زدنی سیاه‌بازی می‌کرد. شاید جالب باشد بدانید که مسعود جعفری‌جوازی هم برای ادای دین به هنر سیاه‌بازی در سریال تاریخی "در چشم‌ باد" به توانمندی‌های استاد افشار متوصل شد و در قسمتی از این سریال شاهد اجرای سیاه‌بازی توسط سعدی افشار بودیم.

در انتظار عزرائیل!

هنرمند پیشکسوتی که سال‌های سال خنده را روی لب مخاطبان تئاتر می‌نشاند اما مدتی است که خود خنده را از یاد برده و با مصائب بیماری دست و پنجه نرم می‌کند؛ «قادر به خرید آمپول‌های یک میلیونی نیستم؛ در انتظار عزرائیلم!» تعجب نکنید این تلخ‌ترین نقل قول منتشر شده از یک هنرمند در فضای رسانه‌ است.

سعدی افشار همین چند ماه پیش اینگونه جواب احوال‌پرسی خبرنگار خبرگزاری مهر را داد تا با ساده‌ترین بیان روشن‌ترین تصویر را از حال و روز خود نشان دهد. فشار مالی عجیب و غریبی که تنها بازمانده نسل سیاه‌بازی ایران این روزها با آن دست و پنجه نرم می‌کند، قابل توصیف نیست. او خود با اشاره به وضعیت مالی نامناسبش می‌گوید: «از زمانی که دکتر اعلام کرد باید این آمپول را به صورت ماهانه مصرف کنم تا به امروز نتوانستم حتی یک آمپول را خریده و مصرف کنم. مصرف نکردن این آمپول باعث شده که درد بسیاری داشته باشم.»

در چنین وضعی شاید برای‌تان قابل تأمل باشد که بدانید این استاد پیشکسوت در پاسخ به اینکه چه انتظاری از مسئولان دارید؟ اینگونه جواب داده‌است: «نمی‌دانم توقعی داشته باشم یا نه چون شنیده‌ام که تئاتر با کمبود بودجه مواجه است.»

آقای خنده دوباره زنده می‌شود

با مرور شرایط این روزهای سعدی افشار شاید بیشتر متوجه اهمیت حرکت حسین بابایی و دوستانش شوید. پیشنهاد کارگردانی نمایش "فیس پوک" با در نظر گرفتن تمام دشواری محقق شدن، آنقدر برای استاد هیجان‌انگیز بوده که صراحتاً این پیشنهاد را باعث زنده شدن مجدد خود دانسته‌است.

حسین بابایی برای اجرای این نمایش از حمایت‌های ارشاد هم بی‌بهره بود و با بودجه شخصی سالن نمایش را برای اجرا آماده کرد تا نمایش "فیس پوک" را با امضای استاد خود روانه صحنه کند. این روزها جمعیت قابل توجهی در سالن تئاتر سینما فردوسی در خیابان انقلاب، لبخند بر لبانشان حک می‌شود و این شاید ارزشمند‌ترین دارایی این روزهای آخرین بازمانده سیاه‌بازان ایران باشد.

سعدی افشار با نام کامل سعدالله رحمت خواه بازیگر کمدی ایرانی است که در نمایش‌های موسوم به سیاه بازی و یا تخته حوضی به ایفای نقش می‌پردازد. وی که متولد 1313 است و تا ششم ابتدایی درس خوانده و برای نخستین‌بار در سال 1330 روی صحنه رفت و امروز به‌عنوان تنها بازمانده سیاه بازی در ایران شناخته می‌شود.