وام رهنی چه فاجعه‌ای در ایران می آفریند؟/ الگو برداری دولت از طرحی که ریشه‌ی بحران اقتصادی آمریکا بود

به گزارش سرویس اقتصادی پایگاه 598؛ همانطور که پیشتر ذکر شد (وام رهنی چیست و چگونه اقتصاد ایران را به ورشکستگی خواهد کشاند؟)، دولت ایالات متحده برای حل مشکل مسکن شهروندان خود از روشی به نام وام رهنی یا رهن ثانویه استفاده کرد. در این روش، به منظور کمک به اقشار کم درآمد که قادر به خرید خانه نبودند وام های هنگفت ولی با بازپرداخت طولانی مدت اعطا می شد که حدود 90% از کل ارزش ملک را شامل می گردید و خریدار فقط 10% از ارزش خانه را از پس انداز خود پرداخت می نمود. این طرح به سرعت طرفداران زیادی پیدا کرده و افراد بیشماری برای دریافت وام مسکن به بانک ها مراجعه نمودند. از طرفی، بانک ها به منظور دفع ضرر احتمالی، سند و وثیقه های وام گیرندگان را به صورت اوراق بهادار در بازار بورس عرضه کردند تا با سود آنها بتوانند وام های بیشتری را پشتیبانی نمایند و خود خانه نیز در رهن بانک باقی می ماند.

اما عدم توان پرداخت اقساط طولانی مدت توسط وام گیرندگان موجب شد بانک ها با عده ی زیادی از افراد مختلف –که بخش قابل توجهی از آنها مهاجرین کم بضاعت کشورهای دیگر بودند- روبرو شوند. البته عدم نظارت و بررسی اصولی در توان مالی وام گیرنده، تنها یکی از مشکلات این طرح بود. مشکل اساسی دیگر این طرح، وابستگی عمده ی آن به صعودی بودن ارزش ملک و همچنین نرخ تورم بود. یعنی زمانی که به هر دلیلی ارزش مسکن ثابت یا پایین می آمد و مردم قدرت خرید بهتری پیدا می کردند این طرح با اختلال مواجه میشد. از طرفی مقدار زیادی از وام ها بازپرداخت نشده بودند و بانک ها در معرض ورشکستگی قرار داشتند و از طرف دیگر ارزش مسکن پایین آمده و قیمت خانه هایی که در رهن بانک بودند از قیمت خانه های دیگر بالاتر رفت و خریداری برای آنها پیدا نمیشد.

این رکود در بازار مسکن هایی که با طرح وام رهنی خریداری شده بودند به ورشکستگی بسیاری از بانک ها منجر شد و به تبع آن کل اقتصاد امریکا را فشل کرد.

سال 2007 ابتدای ظهور تنش های بازار مالی بود که از بحران مذکور سرچشمه میگرفتند. این تنشها منجر به زیان های قابل توجهی در سیستم پولی و مالی کشورهای اجرا کننده ی طرح، ورشکستگی بیش از 100 موسسه وام دهنده ی رهنی مسکن، و حتی فروش اضطراری بانک سرمایه گذاری بیر استیرنز (Bear Stearns) در ماه مارس سال 2008 به بانک سپرده گذاری جی پی مورگان چیس (JP Morgan Chase) شد. (+)

اولین ضرر عمده و قابل توجه ناشی از شکست طرح وام رهنی، مربوط به بانک HSBCو از محل اوراق بهادار وام مسکن بود که در تاریخ دوازدهم ماه مه سال 2008 بهای اسمی سهام آن را به 10.5 میلیارد دلار کاهش داد و بدین ترتیب 3.2 میلیارد دلار ضرر نمود. (+) همچنین، در 22 آوریل همان سال، بانک RBS، دومین بانک بزرگ بریتانیای کبیر، بهای اسمی اوراق بهادار مسکن را بناچار به 5.9 میلیارد دلار تنزل داد و از سهامداران خود خواست 12 میلیارد دلار دیگر تامین کنند که رسوایی و شکست عظیمی برای این بانک پرآوازه محسوب می گردید(+). پیش از آن نیز، در هجدهم همان ماه موسسه ی چندملیتی سیتی گروپ (Citigroup) ناچار گردیده بود به دلیل ضررهایی که بانک های زنجیره ای آن از شکست طرح وام رهنی مسکن دیده بودند، 9000 نیروی کار خود را اخراج کند! این تصمیم به علت ضرر 5.11 میلیارد دلاری بود که بر گرده ی این مجموعه ی عظیم مالی تحمیل شده بود (+).

پروفسور سایمون جانسون از دانشگاه ام آی تی و نویسنده ی مقاله ی معروف سه درسی که از بحران مالی [امریکا] گرفته نشد و همچنین نویسنده ی کتاب 13بانکدار: تصاحب وال استریت و بحران مالی آینده (2010، با همکاری جیمز کواک)، معتقد است ریشه ی مشکلی که طرح وام رهنی را با شکست مواجه کرد به نوع اقتصاد امریکا در آن سالها برمی گردد، یعنی ”تمرکز قدرت در دست نخبگان مالی در نظام آمریکا" که جانسون و کواک از آنها با نام الیگارش ها یاد می کنند. این امر منجر به ایجاد نهادهای مالی دولتی با منافع خصوصی قوی و نظارت قانونی ضعیف شده بود که محیط مالی ای را ایجاد می کرد که در معرض بحران های مالی قرار می گرفت (هانطور که ضعف نظارت در امر وام رهنی باعث بروز مشکل گردید). از سوی دیگر، وقتی دولت در برابر تمرکز قدرت مالی جبهه بگیرد (مانند دوران ریاست جمهوری اندرو جکسون)، فعالیت هایش منجر به یک نظام مالی متلاشی شده، ضعیف و آسیب پذیر می شود. بدین ترتیب بود که سمت و سیاق اقتصادی نظیر اقتصاد امریکا، ناگزیر و در کنار مسائل دیگر شرایطی را به وجود آورد که شکست یک طرح بانکی، رکودی فلج کننده و فراگیر را در اکثر قریب به اتفاق کشورهایی که آن طرح را به کار بسته بودند به وجود آورد. (+).

آثار ویرانگری که "وام رهنی" بر اقتصاد آمریکا تحمیل کرد موجب شد تا مردم با گوشت و پوست خود ناکارامدی نظام سرمایه داری را لمس کنند. ورشکستی بانک ها و کارخانه جات عظیم و موسسات بیمه ای از یک سو، ناتوانی دولت از ایجاد اشتغال، تقویت نظام تامین اجتماعی و تامین نیازهای اولیه مردم از سوی دیگر موجب شد تا زندگی در ایالات متحده بسیار سخت و حقارت آمیز باشد. بعد از آن بود که جنبش های ضدسرمایه داری در آمریکا قوت گرفت. جنبش هایی که به  99% یا تسخیر وال استریت معروف شده اند.