تنها گزینه پیش روی عربستان در سوریه

به گزارش پایگاه 598، سوریه را شاید بتوان به عنوان مهمترین سنجه در شرایط کنونی برای میزان موفقیت و یا عدم موفقیت کشورها در مسئله سیاست خارجی دانست. مسئله سوریه در چند سال گذشته به تنهایی توانسته است چند پادشاه را بدنام کند، دو رئیس جمهور آمریکا را با چالش بزرگ مواجه کند، حتی در تغییر ساختار حکومت یک کشور (ترکیه) نیز موثر بوده است و در کل نظم منطقه ای را نیز دچار تغییراتی کرده است. چرا که  با توجه به جبهه بندی عربی- غربی- عبری برای نابودی نظام سیاسی سوریه ، نیروهای حزب الله، ایران، روسیه و مردم سوریه در کنار هم ،روز به روز تروریست ها را به عقب تر می رانند. از این رو کشورهایی که چشم طمع به تغییر نظام در سوریه داشتند اکنون به بن بست خودساخته ای گرفتار شده اند که راهی برای خلاصی از آن نیست. عربستان یکی از این کشورهاست که تلاش زیادی در این پروژه به کار بست اما اکنون به عنوان یکی از بازندگان بحران سوریه شناخته می شود. به همین دلیل وزیر خارجه این کشور به صورت تلویحی از چرخشی در دیدگاه ریاض  نسبت به سرنوشت بشار اسد سخن گفته است. هر چند برخی منابع خبری، اظهارات سعودی ها که گویای چرخش آنها از مواضع قبلی شان در خصوص بشار اسد باشد را رد کردند، اما در لاک انزوا رفتن سعودی ها در سوریه تا حدودی نشان از تغییر مواضع آنها نسبت به گذشته دارد که در این مطلب ، به بررسی چرایی این چرخش احتمالی خواهیم پرداخت.

موضع عربستان در برابر بحران سوریه

سوریه همواره در جهان عرب به عنوان یک بازیگر تجدید نظر طلب شناخته شده است. این مسئله با توجه به حاکمیت دیدگاه محافظه کاری پادشاهان عربی خوشایند حکام عربی نبود. از طرف دیگر شناخته شدن سوریه به عنوان کمر محور مقاومت باعث شد تا غرب از طریق عوامل منطقه ای خود اقدام به تضعیف سوریه کند و از همین رو جنگ علیه سوریه از سال 2011 کلید خورد. عربستان در میان کشورهای محافظه کار به نوعی پرچمدار محسوب می شود و نوک پیکان حمله به کشورهای تجدید نظر طلب نشانه می رود. به همین دلیل ریاض اقدام به حمایت از تروریست ها علیه دولت سوریه گرفت و داعش را مجهز کرد.

پشتیبانی مالی و اختصاص دلارهای عربستان برای تهیه سلاح و قاچاق اسلحه به داخل سوریه، ارائه راهکارهای عملیاتی به افراد برجسته در میان گروه های معارض دولت سوریه و مرتبط کردن آن‌ها با رسانه‌های بین‌المللی و نیز ایجاد فشار رسانه‌ای از طریق رسانه‌های تحت مالکیت آن کشور همچون شبکه تلویزیونی العربیه و روزنامه ­های الحیات و الشرق الاوسط از جمله ابزارهای به کار گرفته شده از سوی این کشور می‌باشند.  [i]

«ولید بن طلال»، شاهزاده میلیاردر سعودی اخیرا در مصاحبه تلویزیونی با «سی‌ان‌ان» آمریکا، به حمایت مالی رژیم آل سعود و کشورهای عرب حوزه خلیج فارس از گروه تروریستی داعش اذعان کرد. ولید بن طلال در این گفتگو، بر حمایت حاکمان سعودی و کشورهای عرب حوزه خلیج فارس از گروه تروریستی داعش و حمایت مالی آن‌ها از این گروه در آغاز بحران در سوریه تاکید کرده است. وی همچنین اذعان کرد داعش در ریاض تشکیل شد و رژیم سعودی از این گروه حمایت و از عملیاتش در همه کشورهای عرب پشتیبانی مالی می کند.[ii] المیادین هم در گزارشی اعلام کرد، افشای اسنادی از سوی قطر نشان می دهد که عربستان و امارات از تروریست های القاعده و داعش در یمن حمایت می کنند. این اسناد دیپلماتیک که از سفارت قطر در واشنگتن به بیرون درز کرده و در 26 اکتبر گذشته در اختیار ' محمد بن عبدالرحمن آل ثانی' وزیر خارجه قطر قرار گرفته است، نشان می دهد که محمد بن سلمان ولیعهد سعودی و محمد بن زاید ولیعهد امارات از برخی سرکردگان تروریست های القاعده و داعش در یمن حمایت می کنند.[iii]

از سوی دیگر ،رژیم صهیونیستی و آمریکا برای اجرای طرح های مبارزه با مقاومت نیازمند هم پیمانانی در داخل منطقه هستند تا بتوانند صدماتی جدی به بدنه مقاومت وارد کنند و در این میان، عربستان به خوبی در راستای تحقق اهداف آنها عمل نموده است.  این موضوع را می توان در مقاله‌ای که در سال 2007 میلادی به قلم سیمور هرش در روزنامه " نیویورک تایمز" منتشر شد؛ ملاحظه کرد. در این سند آمده است که چگونه آمریکا، عربستان و اسرائیل همه منابع مالی و تسلیحاتی خود را برای از بین بردن نظام سوریه و ایران در اختیار تروریست ها قرار داده است.

به طور کلی گرچه رویکرد اصلی عربستان در خصوص تحولات منطقه، حفظ رژیم های سیاسی و ممانعت از تغییر آنها و به طور کلی سیاست حفظ وضع موجود بود، اما در قبال کشورهای مختلف واکنش های دوگانه ای را اتخاذ نمود؛ در حوادث مصر و تونس شدیداً مخالف تغییر رژیم بود، در بحرین بازیگر اصلی بحران بود و در مورد سوریه در رویکردی همسو با غرب در جهت تضعیف و تغییر دولت اسد تلاش نمود.[iv]

چرخش ریاض

معمولا در جهان سیاست کشورهایی که ناچار به تغییر تاکتیک و استراتژی می شوند ابتدا تغییر مورد نظر خود را با عباراتی غیر اثباتی بیان می کنند تا واکنش افکار عمومی را بسنجند و سپس با بهترین عبارات آن را اعلام می کنند. عربستان در مورد سوریه نیز دقیقا همین رویه را در پیش گرفته است.

شبکه تلویزیونی روسیا الیوم به نقل از یک منبع در معارضان سوری گفت: عادل الجبیر وزیر خارجه عربستان به هیئت عالی مذاکرات ابلاغ کرده است که اسد باقی است. بر پایه این گزارش، عادل الجبیر به هیئت عالی مذاکرات همچنین ابلاغ کرده است که اگر این هیئت دیدگاه جدیدی ارائه ندهد؛ کشورها بدنبال یافتن راه حلی بدون این هیئت خواهند بود. الجبیر افزوده است: رویدادها نشان می دهد که دیگر خروج اسد (از قدرت) در آغاز مرحله انتقالی ممکن نیست. وزیر خارجه عربستان تصریح کرده است: "باید درباره مدت باقی ماندنش (بشار اسد در قدرت) در مرحله انتقالی و اختیاراتش در آن مرحله بحث و گفت وگو کنیم". وزارت خارجه عربستان سعودی ادعا کرد، اخباری که درباره تغییر موضع ریاض در قبال بحران سوریه و رئیس جمهور آن منتشر شده، صحت ندارد.

کاملا مشخص است که وزارت خارجه عربستان تحت فشار قرار گرفته است تا سخنان عادل الجبیر را غیر مستقیم تکذیب کند. این امر چندان عجیب نیست چرا که بارها سخنانی به نقل از مقامات سعودی در مورد کودتای احتمالی محمد بن سلمان منتشر شد اما آل سعود هر بار آن ها را تکذیب می کرد. اما در نهایت این کودتا اتفاق افتاد و در واقع این حربه رسانه ای برای آن است تا تاثیر خبر را کاهش دهند در مورد عربستان و سوریه نیز برای ریاض بسیار سنگین است تا به صورت یکدفعه عقب نشینی کند و از  این رو ریاض سعی دارد به تدریج مواضع خود را تغییر دهد.

دلایل چرخش احتمالی عربستان

با وجود آنکه ریاض اعلام کرده است که این کشور از مواضع خود در مورد بشار اسد عقب نشینی نکرده است اما نشانه هایی در این مورد وجود داردکه در ادامه به بررسی دلایل این چرخش احتمالی خواهیم پرداخت.

اوضاع اقتصادی عربستان

شاید بتوان تنها منبع قدرت عربستان را اقتصاد متکی به نفت این کشور دانست. عربستان سعی داشت از نفت به عنوان یک ابزار سیاسی علیه ایران استفاده کند و از این رو با پایین نگه داشتن قیمت نفت به دنبال ضربه زدن به منافع منطقه ای ایران بود اما در نهایت این کشور خود در حال قربانی شدن است. چرا که بیش از 90 درصد اقتصاد عربستان متکی بر درآمدهای نفتی است و این مسئله باعث شد این کشور کسری بودجه 100 میلیارد دلاری را تجربه کند.

نشریه آمریکایی وال استریت ژورنال در مورد اقتصاد عربستان هشدار داده است که  آینده اقتصاد عربستان سعودی که به صورت اساسی بر صادرات نفت متکی است در آستانه فروپاشی خطرناکی قرار گرفته است.[v] این وضعیت در کنار جنگ یمن باعث فشار بیش از حد بر اقتصاد عربستان شده است. اخیرا نیز ملک سلمان مجبور شد برای خرید حمایت دونالد ترامپ قراردادهایی به ارزش 500 میلیارد دلار امضا کند. این مسئله فشار مضاعفی را بر اقتصاد عربستان وارد کرده است. به همین دلیل در شرایط کنونی تامین و تجهیز تروریست ها برای ریاض کار ساده ای نخواهد بود و عربستان به دنبال آن است که در شرایط کنونی که تروریست ها در راند پایانی نبرد 6 ساله در سوریه به سر می برند دیگر دلارهای خود را بر  روی اسب مرده ای به نام داعش هزینه نکند. به همین دلیل به تدریج باید شاهد اظهار نظرهای مشابه در مورد عقب نشینی ریاض از مواضع 6 سال گذشته خود در باره سوریه بود.

شکست های پی در پی

عربستان در دو سال گذشته تقریبا تمام زمین های بازی را به محور مقاومت واگذار کرده است. در لبنان این کشور تلاش زیادی کرد تا گزینه مورد نظر خود  را به ریاست جمهوری برساند اما در نهایت مجبور به عقب نشینی در برابر میشل عون به عنوان گزینه مقاومت شد. در عراق تلاش زیادی از سوی عربستان انجام شد تا این کشور وارد فاز تجزیه شود و داعش بتواند حکومت شیعیان را ساقط کند اما در خرداد  و تیر ماه ،قلمرو داعش در عراق پاکسازی شد و عربستان بازنده بزرگ نام گرفت. در یمن نیز این کشور در 28 ماه گذشته تلاش زیادی برای شکست نیروهای انصارالله به کار گرفته است اما نه تنها در این مسیر شکست خورده است بلکه اکنون مناطق حیاتی عربستان در تیررس موشک های انصارالله قرار گرفته اند. در سوریه نیز پس از 6 سال داعش بیش از 60 درصد مناطق تحت اشغال خود را از دست داده است و شهر الرقه به عنوان پایتخت خلافت خودخوانده این گروه تروریستی نیزدر آستانه آزادی است. از این رو عربستان با توجه به تغییری که در هیئت حاکمه این کشور به وجود آمده است و بن نایف توسط کودتایی از ولیعهدی برکنار و بن سلمان به عنوان ولیعهد جدید منصوب شد سعی دارد روند شکست های خود را به نوعی پایان دهد، چرا که با این روند عربستان به سمت پرتگاهی به نام فروپاشی پیش خواهد رفت . از این رو این کشور سعی دارد در مورد سوریه مواضع خود را تعدیل کند.

عاریه ای بودن سیاست خارجی این کشور

سیاست خارجی عربستان تابعی از سیاست خارجی آمریکا ست و این کشور در بسیاری از پرونده های منطقه ای مستقلانه عمل نمی کند. در مورد سوریه نیز نه به طور کامل اما تا حدود زیادی ریاض تحت تاثیر واشنگتن قراردارد. در واقع اکنون که دولت ترامپ اعلام کرده که اولویت اصلی خود را مبارزه با گروه های تروریستی قرارداده است و حذف بشار اسد را به عنوان یک راه حل از دستور کار خارج کرده است ،عربستان نیز به تدریج باید به این سمت حرکت کند. در واقع این مسئله نشان می دهد که آل سعود در سیاست های منطقه ای خود تنها مجری سیاست های آمریکا است.

پایان بحران سوریه و آغاز مرحله سیاسی

پایان داعش در سوریه نزدیک است و این مسئله به معنای آن است که به زودی بازیگران درگیر در این بحران باید وارد فرایند سایسی شوند و از طریق میز مذاکره منافع خود را دنبال کنند. ترکیه در این میان بسیار زودتر از کشورهای دیگر این مسئله را درک کرد و حمایت خود از تروریست ها را محدود کرد. عربستان نیز اکنون به این نتیجه رسیده است که در صورتی که بخواهد در سوریه پسا داعش موثر باشد باید حمایت های خود از   تروریست ها را قطع کند و از رفتن بشار اسد عقب نشینی کند.

فرجام سخن

در کل به نظر می رسد که ریاض پس از 6 سال حمایت از تروریست ها در منطقه اکنون چاره ای جز پذیرفتن واقعیت های میدانی ندارد. چرا که پیروزی اخیر حزب الله در عرسال نشان داد که تروریست ها به پایان کار خود رسیده اند و به زودی مرحله پسا داعش در سوریه شروع خواهد شد. از این رو عربستان به ناچار به این نتیجه رسیده است که باید در سیاست های 6 ساله خود در مورد رفتن بشار اسد از قدرت تغییراتی را ایجاد کند. اما این تغییر رفتار به صورت کج دار و مریز انجام خواهد شد و از این رو چندان عجیب نخواهد بود که مقامات سعودی از تغییر تاکتیک در سوریه خبر بدهند و برخی دستگاههای دولتی این کشور  این مسئله را تکذیب کنند. چرا که این تغییر رفتار باید به صورت کاملا تدریجی طی شود.

پی نوشت:

[i] http://www.yjc.ir/fa/news/5531319

[ii] http://jamejamonline.ir/online/2684492594975136657/

[iii] http://www.irna.ir/fa/News/82595472

[iv] کامران کرمی، اهداف عربستان سعودی از اتخاذ رویکرد تهاجمی نسبت به سوریه، مرکز پژوهش­های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه، 2/6/1390

[v] http://www.entekhab.ir/fa/news/60766/

نویسنده:

محمدرضا مرادی: کارشناس غرب آسیا