توصیه‌هایی برای ندیدن فیلم‌های جشنواره

به گزارش پایگاه 598، به نقل از فرهیختگان-سیدمهدی موسوی‌تبار/ باید همه فیلم‌ها را دید؟ اصلا می‌شود همه فیلم‌های تولیدشده را همه ببینند؟ ممنوعیت یا محدودیت برای تماشای همه فیلم‌ها با ذات آزادی یا هنر تناقض دارد؟ چه اتفاقی در جوامع مختلف و به‌طور خاص آمریکا رخ داد که تقاضای محدودیت پخش فیلم‌ها افزایش پیدا کرد؟ دلیل اینکه در سال۱۹۶۸، «انجمن سینمایی آمریکا» قوانینی را در ارتباط با محدودکردن مخاطبان برای تماشای آثار نمایشی تبیین کرد، چه بود؟ در کشور ما و پس از انقلاب به‌دلیل اینکه این دسته‌بندی و محدودیت در همان اول راه صورت می‌گرفت، رده‌بندی فیلم‌ها چندان ضرورت نداشت. با تغییر شرایط و ورود و ساخت آثار متفاوت و تغییر سیاست‌ها، تنوع فیلم‌ها بیشتر شد و گاهی فیلم‌ها یا سکانس‌هایی پخش می‌شدند که مخالفانی داشت.

دهم اردیبهشت‌ماه سال1398 بود که پس از کشمکش‌های فراوان، مدیران فرهنگی تصمیم گرفتند نظام رده‌بندی محتوایی و سنی را در سینماها پیاده‌سازی کنند؛ هرچند این تصمیم گرفته شد و فیلمسازان مجاب شدند محدودیت سنی آثار خود را به‌اطلاع مخاطبان خود برسانند اما اجرای رده‌بندی سنی فیلم‌ها بنابر دلیل ساختارهای غیرمنسجم با چالش‌های فراوانی همراه بود. پس از 6ماه از صدور ابلاغیه دستورالعمل «رده‌بندی سنی فیلم»، دادستانی کل کشور از این ابلاغیه شکایت کرد و به تبع آن دیوان عدالت اداری درخواست ابطال و توقف دستورالعمل رده‌بندی سنی فیلم‌های سینمایی را در شانزدهم مهرماه سال۹۸ صادر کرد.  سیستم رتبه‌بندی محتوای فیلم که آثار را براساس مناسب‌بودن آنها برای مخاطبان طبقه‌بندی می‌کند، عموما متوجه برخورد مضامین و تصاویر آنها با موضوعاتی مانند جنسیت، خشونت یا سوءمصرف مواد مخدر تعیین می‌شود. استفاده فیلم‌ها از ناسزاگویی یا موارد دیگری که معمولا برای کودکان یا نوجوانان نامناسب تلقی می‌شوند هم مورد دیگری است که به آن توجه می‌شود. اکثر کشورها دارای نوعی سیستم رتبه‌بندی هستند که خروجی تصمیمات آنها به‌عنوان گواهینامه، طبقه‌بندی یا رتبه‌بندی شناخته می‌شود. توصیه‌های سنی دو نوع هستند؛ یا براساس استفاده از ظرفیت مشاوره است یا محدودیت؛ و این توصیه‌ها اغلب به‌جای سانسور اعمال می‌شوند.  در کشورهایی مانند استرالیا و سنگاپور، یک نهاد رسمی دولتی درمورد رتبه‌بندی تصمیم می‌گیرد. در کشورهای دیگر مانند ایالات‌متحده، این کار توسط کمیته‌های صنعتی انجام می‌شود که وضعیت دولتی کمی دارند. با این حال، در بیشتر کشورها فیلم‌هایی که از نظر اخلاقی توهین‌آمیز تلقی می‌شوند سانسور، محدود یا ممنوع شده‌اند. حتی اگر سیستم رتبه‌بندی فیلم هیچ عواقب قانونی نداشته باشد و فیلمی به‌صراحت محدود یا توقیف نشده باشد، معمولا قوانینی وجود دارد که فیلم‌های خاصی را ممنوع می‌کند یا افراد زیر سن قانونی را از تماشای آنها منع می‌کند.  حالا و در چنین شرایطی پلتفرمی داخلی به بررسی و ارزیابی فیلم‌های جشنواره دوره چهلم فجر پرداخته و بر این اساس، آنها را رتبه‌بندی سنی هم کرده است. این ارزیابی و دسته‌بندی البته ابهاماتی هم داشت که در گفت‌وگو با مسئول مربوطه‌اش، آنها را مطرح کردیم و پاسخ‌هایی هم داده شد؛ پاسخ‌هایی که نتوانست همه ابهامات را برطرف کند اما نکته اصلی این است که در شرایط فعلی، نیاز به دسته‌بندی فیلم‌ها و نظارت بر آنچه تولید و پخش‌شده به‌شدت حس می‌شود.

گزارش کدومو

چهلمین جشنواره فجر هم با تمام فراز و فرودهایش به اتمام رسید. فجر1400 در بحبوحه همه‌گیری کرونا، جذابیت‌ها و چالش‌های خاص خودش را داشت. از حذف و اضافه فیلم‌ها تا آخرین ساعات مهلت انتخاب، تا حذف جایزه بهترین فیلم از نگاه مردم و رقابت شیرین تماشاگران برای ذخیره صندلی‌های سینماها... . همه این اتفاقات، فضای پرتب و تابی را برای بدنه سینما فراهم کرد تا مثل هرسال، از زنده‌بودن خود خبر دهند. این رویداد، به‌عنوان نقطه آغاز سال سینمایی ایران، تاثیر به‌سزایی در جهت‌دهی جریان فرهنگی و رسانه‌ای کشور دارد.  زمستان‌های هرسال، برای منتقدان سینمای ایران، بهار فیلم و فیلمسازی است. رویداد 10روزه فجر فرصتی است تا به بهانه فیلم‌های انتخابی، فضای فیلمسازی کشور از نظر فنی و محتوایی به نقد کشیده شود. در این میان، سامانه هدایت مصرف کدومو، مانند سال‌های گذشته و با نظر به شعار رسانه امن برای خانواده، قدم به وادی نقد آثار مهم‌ترین رویداد سینمایی کشور گذاشته است.  کارشناسان کدومو، با تکیه بر شیوه‌نامه‌های ارزیابی و براساس به‌روزترین معیارهای توصیه‌گری، فیلم‌های جشنواره فجر را ارزیابی کرده و تقدیم شما خانواده‌های ایرانی می‌کنند. کدومو، دستیار انتخاب هوشمندانه رسانه درکنار شماست تا جشنواره را با عینک تربیتی برانداز کنید.

 در جشنواره فجر چهلم، 22 فیلم به نمایش درآمد

ملاقات خصوصی، موقعیت مهدی، شهرک، علف‌زار، شادروان، مرد بازنده، برف آخر، دسته دختران، نگهبان شب، خائن‌کشی، بی‌رویا، بدون قرار قبلی، بیرو، هناس، بی‌مادر، 2888، شب طلایی، ضد، نمور و درب 22 فیلمی بودند که در جشنواره چهلم به نمایش درآمدند. این‌بار ضمن ارزیابی جداگانه هر اثر در سایت کدومو، در این نوشتار توجه شما را به ارزیابی کلی محصولات جلب می‌کنیم.

 میانگین رده سنی محصولات: 15+

تقریبا 70درصد محصولات دارای سطحی از خشونت، ترس و ناهنجاری هستند که تماشای آنها را برای مخاطبان زیر 15سال ممنوع می‌کند. در زمینه مضمون نیز، درون‌مایه اکثریت محصولات نمی‌تواند منطبق بر اقتضائات رده سنی کودک‌ونوجوان باشد. مجموعه این محصولات، از نظر جذابیت بصری، هدف داستانی و ریتم فیلم همراهی کودک‌ونوجوان را برنمی‌انگیزد. بنابراین مجموعا 17اثر از 22اثر، فاقد معیارهای لازم برای همراهی کودک هستند.  در ادامه، به بررسی شاخص‌های پرتکرار هریک از معیارهای ارزیابی در آثار می‌پردازیم.

   خشونت: 3

خشونت خانگی

خشونت در محصولات رسانه‌ای، دامنه گسترده‌ای از اعمال انسانی را دربرمی‌گیرد که امنیت روانی مخاطب را تهدید می‌کند. با بررسی 22فیلم جشنواره فجر، به یک مولفه پرتکرار در روایت‌ها رسیدیم و آن، «خشونت خانگی» است.  در یک نگاه کلی، مولفه خشونت خانگی بیشترین فراوانی را در مجموعه آثار به‌خود اختصاص داده است. در 8فیلم از 22فیلم، شاهد خشونت خانگی به‌عنوان محور اصلی داستان هستیم. خشونت خانگی، عبارت است از هرگونه عمل خشنی که در بستر خانواده اتفاق افتاده است. دعواهای خانوادگی، تهدید، تحقیر و درگیری فیزیکی ازجمله مصادیق پرتکرار در فیلم‌هایی با مضمون خانوادگی است. تعدد این صحنه‌ها در محصولات، پیام‌های مثبت را نیز تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. این چالش‌ها معمولا تا پایان داستان جبران نشده و به‌عنوان تصویری واقعی از خانواده ایرانی نمایش داده می‌شود.  خانواده به‌عنوان کانون نزاع و مشکلات عدیده، تصویری است که از این محصولات دست می‌دهد. مجموعه این مصادیق، شرایط نامساعدی را برای تماشاگر به‌همراه دارد. بنابراین، این آثار برای تماشای خانوادگی توصیه نمی‌شود. این نوع از بازنمایی، تصویر خانواده را به‌عنوان نهاد امن مخدوش می‌کند.  در دسته دیگری از محصولات نیز شاهد خشونت خانگی نه به‌عنوان محور بلکه به‌عنوان شاخصی کم‌تکرار هستیم که فاقد اثرگذاری جدی است، اما وجود دارد.

   ترس: 2

دلهره از تنش

این مولفه در ارتباط تنگاتنگ با خشونت است. به‌دلیل غلبه خشونت در روال کلی داستان‌ها، مخاطب در سراسر طول تماشا، درگیر اضطراب ناشی از خشونت است. این مولفه زمانی اثرگذاری بیشتری دارد که دلهره در بستر خانواده دست دهد. دلهره ناشی از نزاع خواهر و برادر، زن و شوهر یا اضطراب ناشی از درخطر افتادن خانواده، فضایی سنگین و متشنج می‌آفریند.

   ناهنجاری اجتماعی: 3

مصرف دخانیات و مواد

تقریبا در 13فیلم، شاهد مصرف دخانیات توسط شخصیت‌های مثبت و منفی هستیم. مصرف اعتیادگونه دخانیات توسط شخصیت‌های مثبت، درصد اثرگذاری ناهنجاری را بالا می‌برد. در ملاقات خصوصی شاهد نمایش مستقیم و با تعلیق مواد هستیم. در این فیلم، قاچاق مواد در بستر خانواده و توسط زنان انجام می‌شود. صرف نمایش این مصادیق، ولو با وجود نکوهش و توجیه داستانی در روایت، اثرگذاری ناهنجاری را افزایش می‌دهد.

 ناسزاگویی

در 9فیلم از 22فیلم، شاهد ناهنجاری کلامی درقالب الفاظ رکیک (نه معمولی) هستیم. ناسزاها عموما میان اعضای خانواده ردوبدل می‌شود و همین عامل، میزان اثرگذاری و نمره معیار را افزایش می‌دهد. تعدد کاربرد این الفاظ طی تماشا، مخاطب را می‌آزارد.

 رابطه خارج از عرف

در 8فیلم از مجموعه آثار، شاهد روابط بین دختر و پسر هستیم. این روابط در دو سطح قابل بررسی است؛ نخست اینکه برخی روابط منتج به ازدواج شدند که الگوپذیری ناهنجار را کاهش می‌دهد. در ملاقات خصوصی، زن و شوهر داستان قبل از ازدواج رابطه دوستانه جذاب و اروتیکی دارند. دوم، روابط دختر و پسر که دوستانه باقی می‌ماند. سوم، اشاره به رابطه و فرزند نامشروع طی داستان است که قبح آن برای مخاطب مشخص است. ایده داستان علف‌زار نیز همین حقیقت نابهنجار است. اشاره مستقیم به تجاوز و رابطه نامشروع، نوعی قبح‌شکنی در روایت تجاوز را رقم زده است. بدیهی است که نمایش روابط، ولو با توجیه داستانی، اثر خاص خود را بر مخاطب کم‌سن خواهد داشت.

 دروغ و خیانت

محور 7فیلم از جشنواره بر دروغ و خیانت استوار است. روابط خانواده به‌گونه‌ای است که دروغ و خیانت به‌راحتی رخ می‌دهد. خیانت و بی‌اعتمادی در روابط پدر و دختری، زن و شوهری، خواهر و برادری یا روابط کاری مشهود است. در فیلم شب طلایی، مرد به خانواده خیانت می‌کند. پدر تعهد مالی به خانواده نداشته و حتی به اموال خانواده با قلدری دست‌درازی می‌کند. در فیلم علف‌زار، زن به مرد خیانت می‌کند. در بی‌مادر نیز مرد به زن خیانت می‌کند یا در شهرک، شخصیت اصلی نامزد اولش را نادیده می‌گیرد.  در روابط کاری نیز شاهد خیانت مسئولان، آقازاده‌ها و شرکای کاری هستیم. مرد بازنده، علف‌زار و نگهبان شب ازجمله محصولات حاوی این شاخص هستند. گرچه در پایان داستان، دروغ و خیانت عقوبت شده و به‌عنوان عامل برهم‌زننده روابط تلقی می‌شود؛ اما نهاد خانواده و جامعه در چنین شرایطی نهادی غیرقابل اعتماد تصویر می‌شود که بروز خیانت در آن عادی است.

 همدلی

به موازات روایت مشقت‌های زندگی، اختلافات و تلخی‌ها، همدلی‌هایی به تصویر کشیده‌می‌شود که هم بر روند روایت و هم بر تزریق امید به بیننده اثرگذار است. در فیلم بدون قرار قبلی، روابط همدلانه منجر به نتایج دلچسب می‌شود؛ بهبود بیماری کودک اوتیستیک، ایجاد احساس تعلق به خاک و ریشه خانوادگی و نیز تعهد به دین به‌عنوان یک حقیقت پایدار و آرامش‌بخش از نتایج همدلی میان شخصیت‌ها در فیلم است. در بیرو، همدلی مربیان به شاگردان، منجر به موفقیت‌های بزرگ مادی و معنوی برای قهرمان داستان می‌شود.

 بی‌اعتمادی

ازجمله پیام‌های منفی برخاسته از آثار، بی‌اعتمادی ناشی از اختلافات و خیانت‌هاست. مخاطب در پایان فیلم، ممکن است جامعه و حتی خانواده را نهادهای ناایمنی بیابد که نفاق، دشمنی و زدوبند در آن عادی است. بی‌رویا یکی از اصلی‌ترین مصادیق بالای بی‌اعتمادی در خانواده است.

 انفعال

 به‌طور کلی، محصولاتی که مضمونی اجتماعی و خانوادگی دارند، متضمن نوعی از انفعال هستند. یعنی در ادامه توصیف سختی‌ها و چالش‌های زندگی، راه‌حلی برای رفع این موانع تصویر کنند و مخاطب را با یک درد عمیق تنها می‌گذارند. توصیف در شرایطی کارساز است که سازنده در انتها راهی ایجابی برای حل مسائل در چنته داشته باشد. نمایش این انفعال در اثرگذاری خشونت‌ها، ناهنجاری‌ها و دلهره‌ها نقش به‌سزایی دارند. در فیلم شب طلایی، مادر هیچ راه‌حلی برای بهبود روابط خانوادگی پیدا نمی‌کند. در آخرین سکانس‌های فیلم، فرزندان زمانی مادر را ترک می‌کنند که هیچ اختلافی حل نشده است یا در فیلم لایه‌های دروغ می‌بینیم ایران، کشوری درگیر بدترین مشکلات اجتماعی به تصویر کشیده شده است.

  قهرمان

قهرمانان داستان‌ها در قواره قهرمان حماسی و ملی می‌توانند برای مخاطب نوجوان الهام‌بخش باشند. شخصیت شهدا در فیلم موقعیت مهدی، علیرضا در فیلم بیرو، شهید رضایی‌نژاد و خانواده‌اش در هناس، دختران رزمنده در دسته دختران، رزمندگان 2888 یا نیروهای حزب جمهوری در فیلم ضد، نمایانگر قهرمانی در سطح ملی و حماسی هستند.

بدیهی است که به‌دلیل ژانر جنگی برخی از این محصولات، بروز خشونت فیزیکی و جنگی تاحدی بدیهی است، بنابراین لازم است والدین، نوجوان خود را در تماشای این آثار همراهی کنند.

 شخصیت مثبت و تلاشگر

الگوهای داستانی که ذیل این شاخص می‌گنجند، نه به‌عنوان قهرمانان تمام‌عیار، که به‌عنوان شخصیت‌هایی همراه و همدل، روایت را تعدیل می‌کنند. شخصیت متعهد بازپرس در علف‌زار و مرد بازنده، مخاطب را امیدوار می‌کند. «امیرحسین» در علف‌زار میان ویرانه پرونده‌های قضایی، تکیه‌گاه محکمی برای احقاق حق است. «آرام» در نمور، تمام تلاش خود را برای گرمابخشی به کانون خانواده می‌کند. مامور برق در فیلم درب یا دامپزشک متعهد فیلم برف آخر نیز از این دسته‌اند.

   نشان سلامت کدومو؛ با خانواده ببینید

درمجموع، با بررسی 22فیلم سینمایی چهلمین جشنواره فجر، کدومو 4فیلم را در رده فیلم‌های سالم معرفی می‌کند. این فیلم‌ها دارای کمترین میزان خشونت، ترس و ناهنجاری اجتماعی و همین‌طور دارای مضامین متعالی هستند که ارزش تماشای خانوادگی دارند.

1- فیلم «بیرو»؛ 9+

روایت زندگی پرفرازونشیب علیرضا بیرانوند، دروازه‌بان تیم‌ملی فوتبال ایران است. علیرضای 14ساله، داستان پیوستن به تیم‌ملی را روایت می‌کند که سرشار از روحیه تلاش، امید و اخلاق‌مداری است. این اثر دارای شرایط لازم برای تماشای خانوادگی است و می‌تواند برای مخاطب نوجوان الهام‌بخش باشد.

2-فیلم «بدون قرار قبلی»؛ 15+

این اثر، عنوان بهترین فیلم از نگاه ملی در جشنواره فجر1400 را ازآن خود کرده است.  «یاسمین» به ایران بازمی‌گردد و در کشاکشی زیبا، ارزش اصالت و خانواده را درمی‌یابد. این فیلم نمایانگر روابط همدلانه خانوادگی و دوستانه است. این اثر خالی از هرگونه خشونت، ترس و ناهنجاری است و می‌تواند فضای امن و امیدبخشی را برای مخاطب فراهم آورد. تماشای این فیلم برای نوجوان زیر 15سال نیز بلامانع است به‌شرط اینکه والدین در فهم روند داستان با فرزندشان همراهی کنند.

3-فیلم «موقعیت مهدی»؛ 13+

فیلمی در ژانر بیوگرافی، داستان زندگی شهیدمهدی باکری است؛ روایتی پرکشش از زندگی این قهرمان ملی که سعی دارد وجوه زندگی خانوادگی این شهید را نیز به نمایش بگذارد. تماشای این اثر به‌دلیل انفجارهای پی‌درپی در میدان جنگ برای کودک دلهره‌آور است. بنابراین لازم است والدین، نوجوانان کم‌سن را در تماشای این اثر همراهی کنند.

4-فیلم «درب»؛ 13+

فیلم «درب» در ژانری اجتماعی، روایتگر مامور برقی است که قرار است مشکل قطعی برق خانه تک و دورافتاده‌ای از روستا را برطرف کند. ساکنان این خانه پدر و پسری هستند که زندگی ساده‌ای دارند و پدر از پسر بیمارش مراقبت می‌کند. این فیلم هیچ‌گونه صحنه خشونت‌آمیز و نابهنجار ندارد. این اثر مشکلات روستاها و تلاش مامور برق در کمک ‌کردن به روستاییان را به نمایش می‌گذارد.

5- فیلم «هناس»؛ 15+

فیلمی عاشقانه، براساس یک داستان واقعی از زندگی شهید هسته‌ای، داریوش رضایی‌نژاد است. حسین دارابی با برداشتی آزاد از زندگی شهید، مشکلات و درگیری‌های زندگی پیش از شهادت او را از منظر همسرش، خانم شهره پیرانی به تصویر کشیده است، بنابراین فیلم ساختار و فضایی زنانه دارد. لحظه ترور شهید رضایی‌نژاد درکنار خانواده‌اش و نمایش خون، تیراندازی و جنگ و ویرانی ازجمله خشونت‌های این فیلم است و تماشای آن برای نوجوانان کم‌سن و خردسالان مناسب نیست.