«حیات طیبه» در کلام آیت‌الله جاودان

فارس، آیت‌الله محمدعلی جاودان از اساتید اخلاق شهر تهران در جلسه اخلاق خود در رابطه با یاد خدا و رابطه آن با شرح صدر و حیات طیبه سخن گفت.

وی گفت: اولین درجه یاد خدا آن است که وقتی گناهی برای انسان پیش می‌آید، یاد خدا و قیامت و مرگ و حساب و کتاب موجب پرهیز او از گناه شود. این پایین‌ترین مرتبه یاد خداست. مرحله بعدی یاد دائم خداست که در جلسه گذشته گفتیم به این زودی‌ها به دست نمی‌آید.

این استاد اخلاق با اشاره به آیه 22 سوره زمر گفت: طبق این آیه کسی که خداوند متعال به او شرح صدر داده و در اثر این شرح صدر تمام اسلام را پذیرفته است، بر مرکبی از نور سوار است؛ پذیرش تمام اسلام به این معناست که حکم و دستور دین چه به نفع من باشد و چه به ضرر من، آن را بپذیرم.

وی یادآور شد: مثلاً می‌گویند باید بخشی از جان یا مال یا وقتت را برای خدا بدهی. باید بی دغدغه و بدون غر زدن همه را بپذیری. یا اگر در دادگاهی به ضرر تو حکم شد و حق بود، بپذیری. در ادامه آیه فرموده: وای به حال کسانی که قلب قصی دارند و ذکر خدا را نمی‌پذیرند.

آیت‌الله جاودان در ادامه رابطه این آیه با یاد خدا را توضیح داد و گفت: براساس آیه 22 سوره زمر شرح صدر در مقابل ضیق صدر قرار دارد. شرح صدر به معنای گشادگی سینه و ضیق صدر به معنای تنگی سینه است. هر گناهی ناشی از یک ضیق صدر و هر عمل نیکی ناشی از شرح صدر است. مثلاً گناهان تهمت، غیبت و ... ناشی از حسادت هستند و حسادت یک ضیق صدر است.

وی اظهار داشت: بنابراین برای از بین بردن خصلت‌های بد باید ابتدا علتشان یعنی آن اخلاق بد را از بین برد. قلبی که پر از صفات بدی مانند حسادت و تکبر و حرص و کینه باشد، دیگر جایی برای یاد خدا ندارد و همیشه دچار گناه می شود. همانطور که اشاره شد ایستادن در مقابل گناه نشانه و اولین درجه یاد خداست.

این استاد اخلاق تصریح کرد: ذکر و یاد خدا در بستر شرح صدر بوده و پدید می‌آید؛ همچنین شرح صدر در صورتی به وجود می‌آید که از شر ضیق صدر خلاص شویم. ضیق صدر هم که همان صفات بد و عامل گناهان است.

وی در ادامه افزود: مطابق آنجه حضرت علی(ع) در دعای کمیل فرموده‌اند خدواند باید یاد خودش را به ما الهام کند. همچنین طبق روایت دیگر بزرگترین منتی که خدا بر بنده می‌نهد، این است که ذکر و یاد خودش را به او الهام کند. بنابراین اگر ما توانستیم با زحمت بسیار حسادت و کینه و ... را کنار بگذاریم، در واقع ما کاری نکرده‌ایم و تنها مقدمات آن را فراهم کرده‌ایم. این خداست که در نهایت باید یاد خود را به ما الهام کند.

آیت‌الله جاودان در ادامه به رابطه حیات طیبه و ذکر خدا پرداخت و گفت: همانطور که قبلا اشاره شد حیات طیبه در اثر عمل مداوم به دست می‌آید. یعنی اگر کار خوبی انجام می‌دهیم یا اگر از گناهی پرهیز داریم، بر آن‌ها مداومت داشته باشیم. در این صورت مطابق آیه 97 سوره مبارکه نحل شخص به حیات طیبه خواهد رسید. البته شرط قبولی اعمالش این است که خدا و قیامت را قبول داشته باشد، اگر نه کار خوب او فقط به درد همین دنیایش خواهد خورد.

وی یادآور شد: گفته‌اند رمز رسیدن به حیات طیبه قناعت است. قناعت یعنی رهایی از حرص. سینه‌ای که حرص ندارد، همین‌جا به بهشت رسیده. فرض اینکه خدای متعال ذکر خود را به انسانی الهام کند در این شرایط پدید می‌آید. آنچه در سینه می‌گذرد بسیار مهم است. دیگر گناه سراغ چنین کسی نخواهدآمد. چون همان‌طور که اشاره شد بسیار قبل‌تر از ترک گناه، ریشه آن را کنار گذاشته و به شرح صدر رسیده است.

این استاد اخلاق با اشاره به آیه 47 سوره حجر مبنی بر «وَنَزَعْنَا مَا فِی صُدُورِهِم مِّنْ غِلٍّ» گفت: خداوند در این آیه می‌فرماید: سینه کسانی که بهشتی هستند را از غل و تمام آلودگی‌ها پاک می‌کند. چنین آدمی از همین دنیا بهشتی است. زیرا در این دنیا هم سینه‌اش را پاک کرده‌بود. نکته مهم‌تر این است که کسی که چنین سینه‌ای دارد جز فکر بهشتی و پاکیزه نخواهد داشت. ممکن است فکرش بسیار فراتر از توانایی‌اش باشد اما آن را برایش ثبت می‌کنند و بر اساس همان پاداش می‌دهند. به طور مثال، حاج آقای حق‌شناس آرزو داشت که بتواند همه مردم را هدایت کند. خب کوشش هم می‌کرد اما مگر در این دنیا چقدر دستش می‌رسید؟ عمل اندازه دارد اما فکر اندازه ندارد. این فکر بهشتی است. هر فکر خوب و هر نیت خوب، یک بهشت است.

وی همچنین خاطرنشان شد: یاد در قلب با یاد در خاطر فرق می‌کند؛ آنچه ما داریم در حواسمان است، در نماز هم حواسمان جمع است. اما آنچه باید باشد در سینه است.

آیت‌الله جاودان در بخش پایانی سخنان خود گفت: اگر ما بتوانیم خوب برای حضرت اباعبدالله گریه کنیم، این گریه سینه را می‌شوید. کسانی که سحر از خوف خدا گریه می‌کنند نیز مدام دارند خودشان را شست و شو می‌دهند. اما همانطور که عرض کردم مشکل عمیق است و با یک روز گریه برطرف نمی‌شود. مگر اینکه انسان مانند حر شود.