آتش جنگ اوکراین در مطبوعات ایران؛ «سراب ناتو» «تنها ماندم» «تاوان اعتماد» «تراژدی کمدین» تیتر یک روزنامه ها شد

کمتر از چهار سال پیش یکی از محبوب‌ترین کمدین‌های تلویزیون اوکراین بود و در برنامه‌های تلویزیونی طنز بازی می‌کرد. ولودیمیر زلنسکی در گروهی نمایش طنز اجرا می‌کرد که سخیف‌ترین کارها برای خنداندن مردم را به مسخره‌ترین شکل ممکن انجام می‌داد. او حالا رئیس‌جمهوری کشوری است که دارد سقوط می‌کند.

آتش جنگ اوکراین در مطبوعات ایران؛ «سراب ناتو» «تنها ماندم» «تاوان اعتماد» «تراژدی کمدین» تیتر یک روزنامه ها شد

در سناریویی ناگهانی که حتی نویسندگان نمایش قدیمی‌ زلنسکی به نام «خدمتکار ‌مردم» هم نمی‌توانستند آن را متصور شوند، او حالا رهبری در میانه یک جنگ تمام‌عیار در اروپاست و در خطر ترور قرار دارد. روسیه یک جنگ کامل علیه اوکراین را آغاز کرده. تهاجم گسترده‌ای که از پنجشنبه شب شروع شد و کمدین قدیمی را به‌شدت وحشت‌زده و غافلگیر کرد. او که تنها سه سال پیش انتخاب شد، اکنون خود را در هسته یک جنگ تاریخی در اروپا می‌بیند.

زلنسکی 44 ساله، در انتخابات ریاست‌جمهوری سال 2019 پیروز شد. یک کمدین تلویزیونی مدیریت اوکراین را به دست گرفت؛ پیروزی او در مبارزات انتخاباتی به اذعان گروه‌های سیاسی، با حمایت قاطع از سوی یکی از ثروتمندترین و فاسدترین الیگارش‌های اوکراین، ایگور کولومویسکی، تامین مالی شده بود.

زلنسکی در یک سخنرانی ویدیویی کوتاه که دقیقا بعد از نیمه‌شب جمعه در اوکراین منتشر شد، گفت روس‌ها می‌خواهند با سرنگونی رئیس دولت، اوکراین را از نظر سیاسی نابود کنند: «من همراه با دیگران در مقر دولت می‌مانم. دشمن من را به عنوان هدف شماره یک و خانواده‌ام را هدف شماره دو تعیین کرده است.» رئیس‌جمهوری اوکراین خطاب به 44میلیون شهروند اوکراینی سخنرانی کرد و سپس به 144میلیون روس ساکن در همسایگی روی آورد و به آنها التماس کرد که از حمله‌ای که تداعی‌کننده تاریک‌ترین دوران اروپا از زمان جنگ جهانی دوم است، جلوگیری کنند: «به صدای عقل گوش کنید. مردم اوکراین خواهان صلح هستند.»

نمایش یک تلاش پرشور برای نجات کشورش که البته کار نکرد و ساعاتی بعد، تهاجم تمام‌عیار روسیه آغاز شده بود و زلنسکی، بازیگر سابق تلویزیون، حالا رهبر جنگ بود. سخنرانی دراماتیک او و همچنین حضورش در کنفرانس امنیتی مونیخ آخر هفته گذشته، جایی که او به متحدان اروپایی در مورد «مماشات» با روسیه هشدار داد، چیزی را در زلنسکی نشان داد که حتی متحدانش معمولا به او نسبت نمی‌دهند؛ جدیت. کمدین به ظاهر جدی و قاطع اوکراینی حالا با بزرگ‌ترین بحران در تاریخ مدرن کشورش مواجه خواهد شد.

سیاستمدار امروز و کمدین دیروز به نقطه پایان رسیده؟

در کمال ناباوری، کارشناسان می‌گویند که زلنسکی با توجه به گذشته بیهوده نمایشی‌اش، بیش از اینها به نقطه پایان رسیده است؛ همانطور که حتی در سخنرانی‌های تلویزیونی پرشورش که هم روس‌ها و هم هموطنانش را قبل و بعد از حمله خطاب قرار می‌داد نیز نتوانست قدرت نظامی ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه را متوقف کند. او قدرت نظامی روسیه را با وجود هشدارهایی که غرب و به ویژه آمریکا از حمله روسیه به اوکراین می‌دادند، جدی نگرفت.

سه ساعت قبل از حمله نیروهای روس به اوکراین، زلنسکی پیام خود را به مردم روسیه رساند؛ یک التماس قدرتمند، برای توقف و سوال از آنچه کشورشان قرار است انجام دهد. مدتی بعد از اینکه پوتین دلایل خود را برای حمله به اوکراین بیان کرد، زلنسکی در پیامی در شبکه‌های اجتماعی که ساعت 2 بامداد به صورت آنلاین ارسال شده بود، پرسید: «برای چه می‌جنگی؟» «و با چه کسی؟»

زلنسکی وقتی اوکراینی‌ها را خطاب قرار داد، چه از طریق تلویزیون و چه در فضای مجازی، شهروندان را با تشویق به حفظ مقاومت علیه روس‌ها به مبارزه برای کشورشان دعوت کرد. او بامداد پنجشنبه از کی‌یف در توییتی نوشت: «ما روابط دیپلماتیک خود را با روسیه قطع کرده‌ایم. برای همه کسانی که هنوز وجدان خود را از دست نداده‌اند، زمان آن فرا رسیده که به جنگ با اوکراین اعتراض کنند.» رئیس‌جمهوری اوکراین خواستار حکومت نظامی شد و سرکش باقی ماند، درست همان زمان که نیروهای روسیه و بلاروس به اوکراین حمله کردند؛ تهاجمی وسیع و بی‌سابقه از زمان جنگ جهانی دوم. کی‌یف محاصره شد و مردم وحشت‌زده به دنبال راهی برای فرار.»

زلنسکی در توییتر خود نوشت: «روسیه در حمله‌ای خیانت‌آمیز به کشور ما حمله کرد، همان کاری که آلمان نازی در سال دوم جنگ جهانی دوم انجام داد. از امروز، کشورهای ما در سمت‌های مختلف تاریخ جهان قرار دارند. روسیه راه شیطانی را در پیش گرفته، اما اوکراین از خود دفاع می‌کند و مهم نیست مسکو چه فکری می‌کند؛ کی‌یف آزادی خود را رها نمی‌کند.»

آیا زلنسکی نمی‌دانست در وسط بازی ابرقدرت‌ها قرار دارد؟

زلنسکی که در جنوب‌شرقی روسی‌زبانِ اوکراین بزرگ شده، قبل از تهاجم روز پنجشنبه رهبر بدی به نظر نمی‌آمد، اما چرا هشدارهای جنگ را جدی نگرفت؟ زلنسکی که در ابتدا تصور می‌شد عروسک خیمه‌شب‌بازی الیگارشی کولومویسکی است، در آغاز مسیر زندگی سیاسی، خود را به عنوان یک جنگجوی صلیبی علیه الیگارشی‌ها معرفی کرد؛ درست همانطور که از یک بومی روس‌زبان بزرگ‌شده در شرق اوکراین به یک ملی‌گرا تبدیل شد.

راس بلانت، محقق باسابقه اوکراینی روز پنجشنبه به نیویورک‌پست گفت: «او یک دولت مستقل را حفظ کرده و با آنچه روسیه یا آمریکا می‌خواستند، همراهی نکرد. به نظر می‌رسید زلنسکی می‌داند در وسط یک بازی قدرت بزرگ‌تر بین ابرقدرت‌ها قرار دارد و باز هم به نظر می‌رسید که می‌داند دارد چه می‌کند. او باید از عهده خود برآید، چون می‌داند چه چیزی در خطر است و البته می‌داند چه اتفاقی برای ویکتور یانوکوویچ افتاد.» یانوکوویچ 71 ساله چهارمین رئیس‌جمهوری اوکراین بود که در جریان انقلاب میدان در سال 2014 سرنگون شد.

زندگی از هنر تقلید می‌کند؛ زلنسکی در سریال «خدمتکار مردم» نقشی خیالی به نام واسیلی گولوبرودکو را بازی کرد، معلم دبیرستانی سی و چند ساله که یک روز صبح از خواب بیدار می‌شود و می‌فهمد با بیش از 60درصد آرای مردم به عنوان رئیس‌جمهوری کشور انتخاب شده. در این برنامه، یکی از شاگردانش ویدیویی از او در فضای مجازی منتشر می‌کند با این مضمون که معلم علیه فساد در کشور سروصدا راه می‌اندازد و در راستای دموکراسی فریاد می‌زند.

هم در اجراهای گروه کمدی‌اش و هم در روایت داستانی «خدمتکار مردم» زلنسکی فساد در اوکراین را به سخره می‌گرفت. با این حال، در طول مبارزات انتخاباتی ریاست‌جمهوری خود، از یک مرسدس ضدگلوله استفاده می‌کرد که متعلق به یکی از همکاران تجاری او و کولومویسکی بود.

چرا باید زلنسکی به پیشینه‌اش نگاه کند؟

یک دلیل محکم وجود دارد برای اینکه زلنسکی برگردد و به پشت‌سرش نگاهی بیندازد؛ زمانی که با کولومویسکی ارتباط نزدیکی داشت، کسی که شریک اصلی بنیانگذار PrivatBank، بزرگ‌ترین بانک تجاری اوکراین قبل از ملی‌شدن این کشور در سال 2016 بود. کولومویسکی آنقدر سرسخت بود که جدایی‌طلبان روس را با واحدهای شبه‌نظامی خود سرکوب کرد و هفت کشته‌شده حامی پوتین را «کوتوله‌های اسکیزوفرنی» نامید؛ او کسی بود که ظاهرا دستور قتل‌های توافقی را صادر کرد و اغلب برای ترساندن مهمانانش در دفتر کار خود، به یک کوسه زنده در آکواریومی عظیم غذا می‌داد.

FBI در سال 2019 تحقیق درباره کولومویسکی را به دلیل جرایم مالی مربوط به برخی از منافع او در ایالات‌متحده آغاز کرد. دادستان‌های آمریکایی گفتند که او و یکی از شرکایش اختلاس‌ها و کلاهبرداری‌های کلانی در Privat Bank انجام داده و بخشی از این فرآیند را از طریق دارایی‌های خود در آمریکا پولشویی کرده‌اند. کولومویسکی سال گذشته به دلیل تضعیف دموکراسی در اوکراین به طور رسمی توسط ایالات‌متحده تحریم شد. اما با وجود روابط زلنسکی با کولومویسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین تکلیفش را با خودش مشخص نکرد که یک دلقک بداخلاق باشد یا یک رهبر فریبکار برای میلیاردرهای اوکراینی.

دونالد ترامپ اوکراینی یا بازیگر سیاسی ماهر

نینا یانکوویچ، کارشناس اوکراینی در اندیشکده مرکز ویلسون در واشنگتن‌دی‌سی، سال 2019 پس از بازدید از این کشور می‌نویسد: «اگرچه بسیاری از مفسران به زلنسکی به دلیل نداشتن تجربه سیاسی و پیشینه‌ای نامرتبط در زمینه سرگرمی و نمایش تلویزیونی، برچسب دونالد ترامپ اوکراینی می‌زنند، اما زلنسکی در واقع یک بازیگر سیاسی ماهر است.»

زلنسکی که از سال 2003 با اولنا زلنسکا ازدواج کرد، یک پسر به نام کریل و یک دختر به نام الکساندرا دارد. او نشان داد که استعداد خوبی برای قرار گرفتن در کانون و محور یک رسوایی بین‌المللی دارد. اولین استیضاح ترامپ از یک تماس تلفنی بدنام با زلنسکی در ژوییه 2019 ناشی شد که در آن ترامپ برای تحقیق درباره فساد خانوادگی بایدن در اوکراین به او تکیه کرد. این تماس همچنین معاملات تجاری مظنون و پرسود جو و هانتر بایدن در اوکراین را در کانون توجه قرار داد.

او تجربه سیاسی چندانی برای پرداخت هزینه بحران سیاسی ندارد

با این همه اوکراینی‌ها امیدوار بودند که زلنسکی بهترین سرنوشت را برای کشورشان به ارمغان بیاورد. ولی آنچه در واقعیت دیده می‌شود این است که رئیس‌جمهوری کمدین هموطنان خود را با روش کشورداری‌ خود غافلگیر کرده، حتی همین حالا که اوکراین زیر آتش است. یک زن اوکراینی که در ایتالیا زندگی می‌کند، در حالی که سعی می‌کرد با پدر، مادربزرگ و خواهرانش که در کی‌یف گیر کرده‌اند، تماس بگیرد، به روزنامه نیویورک‌پست گفت: «زلنسکی تجربه سیاسی زیادی ندارد. اما ما امیدواریم که او از دولت خود و دیگران حمایت کند. اوضاع خیلی بد است. هیچ کس نمی‌تواند از کشور فرار کند. دوستان من در پناهگاه‌ها پنهان شده‌اند. (پوتین) همه اوکراینی‌ها را خواهد کشت.» این زن اوکراینی التماس می‌کند که هر کسی به دولتی‌ها دسترسی دارد باید با آنها صحبت کند؛ ما با یک فاجعه جهانی روبه‌رو هستیم.

زلنسکی حالا باید هزینه‌های این بحران را بپردازد؛ حتی اگر تلاش‌های اولیه‌اش برای کم‌اهمیت جلوه دادن پیش‌بینی تیره بایدن، در مورد تهاجم تمام‌عیار روسیه باعث حیرت همه کشور شد، امروز نمی‌تواند از واقعیت فرار کند. داریا کالنیوک، رئیس مرکز اقدام ضدفساد اوکراین که یک موسسه تحقیقاتی معتبر است، می‌گوید: «اوکراینی‌ها متحد هستند. ما یک رئیس‌جمهوری داریم. او فرمانده کل قواست و ارتش اوکراین از دستورات او پیروی می‌کند. تکیه‌گاه کشور در رهبری جنگ امروز شخص رئیس‌جمهوری است. انتقادها زیاد است، اما حالا دیگر زمان گمانه‌زنی و احتمال نیست. ما در وسط جنگ هستیم و نقش او اکنون بسیار مهم است.»

پرچم سفید را به اهتزاز درآور

چهره واقعی جنگ اما در نگاه وحشت‌زده شهروندان اوکراینی نمایان‌تر است؛ بخشی از اوکراینی‌ها خواهان سازش و تسلیم هستند و آتش‌بس. اوکسانا زیمونووا، فروشنده 23 ساله‌ای که دیوانه‌وار به دنبال بلیت قطار در ایستگاه مرکزی کی‌یف است، می‌گوید: «من از رئیس‌جمهوری می‌خواهم که پرچم سفید را به اهتزاز درآورد، می‌خواهم تا زمانی که جنگی وجود ندارد، تسلیم شویم. فقط بدون جنگ.» او با اشاره به زلنسکی گفت: «من می‌دانم که او می‌ترسد که مردم آن را نپذیرند، اما او باید یک پرچم سفید به اهتزاز درآورد.» فدیر سردیوک 26 ساله که کسب‌وکار آموزش کمک‌های اولیه را اداره می‌کند، از مقاومت حمایت می‌کند: «مردم اینجا می‌مانند تا جان خود را به خطر بیندازند، این کشور چیزی بیش از یک قلمرو است. با افزایش تنش‌ها، مردم به جای بلیت هواپیما، مهمات می‌خریدند.»

اما کالنیوک شهروند دیگر اوکرانی می‌ترسد که زلنسکی توسط متحدان غربی که تحریم‌های قوی علیه پوتین و حامیان او وضع نکرده‌اند، تنها رها شده باشد. او با اشاره به تهاجم آلمان نازی به لهستان گفت: «آنچه اکنون در حال رخ دادن است شبیه به آن چیزی است که در سال 1939 رخ داد. هیچ کس باور نمی‌کرد آلمان به یک کشور اروپایی حمله کند و هیچ کس باور نمی‌کرد پوتین، هیتلر جدید زمان ما، به یک کشور صلح‌جو حمله کند.»