از خط قرمز لباس سربازان تا حذف معافیت سربازی

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، از سال 1294 که اولین قانون مرتبط با خدمت سربازی با نام سربازگیری در مجلس شورای ملی به تصویب رسید، تا امروز خدمت وظیفه عمومی از جمله مواردی بوده که به دلیل فراگیر بودن آن همواره مورد توجه جوانان، خانواده‌ها و بیشتر اقشار جامعه بوده است. در طول این مدت، قوانین ابتدایی خدمت وظیفه عمومی و قوانین مرتبط با مشمولان و چگونگی خدمت آنها تغییر کرده و این تغییرات گاه به مذاق برخی خوش آمده و گاه کام برخی دیگر را تلخ کرده است. از این رو بحث خدمت سربازی همواره به عنوان یک موضوع فراگیر توجه بسیاری از افراد را به خود جلب کرده است.

از این رو مصاحبه با سردار سید حمید صدرالسادات رئیس سازمان نظام وظیفه نیروی انتظامی و پاسخ وی به برخی انتقادات نسبت به برقراری عدالت ، تاثیر خدمت سربازی در کاهش نرخ زاد و ولد، سربازی حرفه‌ای، سربازی پر حاشیه دختران و همچنین اطلاع از آخرین اخبار تغییرات در قوانین سازمان وظیفه عمومی از جمله جذابیت‌های آن است که شرح قسمت سوم و پایانی آن در زیر به تفصیل آمده است.

ضرورت تغییر در ساختار و عنوان سربازی/ هیچ فردی نباید از خدمت سربازی معاف شود

تسنیم: سردار علی رغم تمام تلاش‌های صورت گرفته شما در اجرای بهترین شیوه خدمت سربازی و محقق ساختن عادلانه‌ترین روش در اعزام سربازان، برخی ها خدمت وظیفه عمومی را نوعی بی‌عدالتی عنوان می‌کنند و معتقدند در نظام خدمت فعلی سربازی افراد ضعیف که کمترین برخورداری را از امکانات جامعه دارند به میزانس برابر با افراد بهره‌مند از تمامی امکانات جامعه هزینه تامین امنیت را می‌پردازند در حالی که باید هر فردی به تناسب امکانات و برخورداری از این امکانات کشور، هزینه امنیت کشور را بپردازد. آیا به نظر شما چنین ایرادی به نظام فعلی خدمت وظیفه عمومی وارد است؟

صدرالسادات: نسبت به این مساله که در کل ساختار و نظام خدمت سربازی می‌بایست تغییراتی انجام شود هیچ شکی وجود ندارد و این تغییرات هم در قانون خدمت سربازی و هم در نحوه بکارگیری سربازان وظیفه با هدف نزدیک‌تر شدن به مفهوم عدالت باید رخ دهد. از این رو ستاد کل نیروهای مسلح نیز برای رسیدن به این منظور و با توجه به تاکیدات مقام معظم رهبری در بهره‌گیری حداکثری از سربازان به تناسب مهارت، تخصص، تحصیلات و تجربه برنامه‌هایی را در دست دارد. اما در پاسخ به آنچه منظور شما در این سوال است باید بگویم که انجام خدمت سربازی به تناسب موقعیت مالی افراد و میزان بهره‌مندی آن‌ها از امکانات جامعه، عملی نیست.

اما به نظر من متفاوت‌تر شدن عرصه‌ها در خدمت سربازی باعث می‌شود بهره‌مندی ما از تخصص، تحصیلات، مهارت و تجربه افراد بیشتر شود و این در حالی است که ما در شریاط فعلی تنها در عرصه نظامی و چند عرصه بسیار محدود دیگر از سربازان استفاده می‌کنیم. به عبارت دیگر باید عرصه‌های خدمت سربازی تا اندازه‌ای گسترده و وسیع باشد که هیچ معافیتی برای هیچ مشمول خدمتی صادر نشود و خدمت سربازی برای هر فرد متناسب با موقعیت، وضعیت فیزیکی، شرایط خانوادگی و ... درنظر گرفته شود تا ما بتوانیم از تمامی تخصص و مهارت همه افراد ذکور بیش از 18 سال در کشور استفاده کنیم. از این رو به نظر من تعداد معافیت‌های ما از خدمت سربازی بسیار زیاد است و باید به سمت و سویی حرکت کنیم که هیچ فردی از خدمت سربازی معاف نشود بلکه هر فردی به تناسب شرایط به خدمت اعزام شود که حتی در این شرایط نام خدمت سربازی را نیز می‌توان تغییر داد و عنوان مناسب‌تری برای آن برگزید.

لذا مجددا تاکید می‌کنم انجام خدمت سربازی تنها به دلیل تامین امنیت کشور نیست چراکه در بسیاری از کشورهای دنیا همچون سوئیس که تا به امروز سابقه هیچ گونه جنگی نیز نداشته این خدمت وجود دارد ولی به نوعی دیگر و با شرایطی متفاوت.

فرم، شکل و لباس سربازان در اختیار سازمان‌های متولی سربازان است/ عدم استفاده تخصصی از 20درصد از سربازان دارای مدرک دکتری 

تسنیم: از این موضوع بگذیریم و به مساله لباس سربازان و انتقاداتی که راجع به رنگ، شکل و از همه مهمتر خط کنار شلوار سربازان است برسیم. این انتقادات از کجا نشات می‌گیرد و حکمت خطوط قرمز کناری شلوار سربازان چیست؟

صدرالسادات: در ابتدا باید عنوان کنم که شکل، فرم و نوع لباس کارکنان هر سازمانی از جمله کارکنان پایور، پیمانی و سربازان وظیفه بر عهده آن سازمان است که با هماهنگی‌های صورت گرفته با ستاد کل نیروهای مسلح مشخص می‌شود. از این رو فرم، رنگ و شکل این لباس‌ها در برخی موارد مورد پسند است و در بعضی موارد انتقاداتی به آن وارد می‌شود.اما به طور طبیعی در تمام این سازمان‌ها لباس سربازان با لباس دیگر کارکنان متفاوت است و این تفاوت به منظور امکان شناسایی سربازان برای افراد آن سازمان و مردم عادی است. لذا این خط پیش از گرفتن سردوشی برای افراد کادری سازمان‌ها که به تازگی در مراکز آموزش وارد می‌شوند نیز الزامی است. 

تسنیم: در سال‌های پیش از این فروش خدمت سربازی تجربه شد و این تجربه گرچه به گفته بسیاری از مسئولان تجربه تلخی بود ولی بسیاری تلخی این تجربه را به برخی ساز و کارهای معیوب در آن زمان گره می‌زنند و عنوان می‌کنند که اگر فروش سربازی انجام شود و درآمد حاصل از فروش سربازی در اختیار دیگر سربازان قرار گیرد بسیاری از مشکلات از جمله حقوق پایین سربازان، مانع بودن سربازی در امر ازدواج و حتی مغایرت با عدالت در نظام فعلی سربازی مرتفع می‌شود. آیا چنین طرحی در دست بررسی قرار دارد؟

صدرالسادات: این مساله باعث می‌شود افراد ضعیف جامعه در درون خود نسبت به افراد غنی و بهره‌مند از امکانات، احساس تبعیض کنند و این موضوع قطعا به سرخوردگی‌های روحی برای وی منجر می‌شود. لذا این تبعیض که افراد ثروتمند خدمت نمی‌کنند وخدمت تنها به افراد فقیر جامعه تعلق دارد بر این تبعیض‌ها دامن می‌زند. لذا پرداختن به موضوع سربازی بدون در نظر گرفتن جهات مختلف آن امکان‌پذیر نیست.

تسنیم: با توجه به این مسائل در حال حاضر جدی‌ترین گزینه برای تغییر در خدمت سربازی چیست؟

صدرالسادات: در حال حاضر آنچه ستاد کل نیروهای مسلح بر روی آن متمرکز است نزدیک‌تر کردن نوع خدمت سربازی برای مشمولان به تناسب تحصیلات و تخصص آ‌نهاست. لذا طرح‌ها و اقدامات پیش‌رو در جهتی است که در ابتدا سربازان دارای کارشناسی ارشد همچون سربازان مقطع دکتری متناسب با مدرک تحصیلی، مهارت و تخصصشان به کار گرفته شوند و پس از ان این ساز و کار برای سربازان دارای مدرک کارشناسی و پایین‌تر اجراشود. در مجموع ستاد کل در شرایط فعلی در حال مطالعه، بررسی و انجام اقداماتی است که به گسترده‌تر شدن عرصه خدمت سربازان و متناسب شدن نوع فعالیت آن‌ها در دوره وظیفه عمومی با تخصص و مهارت آن‌هاست.

تسنیم: یعنی در حال حاضر تمام سربازان دارای مدرک دکتری در موقعیت متناسب با تخصص‌شان فعالیت می‌کنند؟!

صدرالسادات: سربازانی که دارای مدرک دکتری هستند در دو گروه قرار دارند؛ پزشکان و غیر پزشکان. لذا بکارگیری آنها نیز با توجه به نوع مدارکشان متفاوت است. به عنوان مثال در شرایط فعلی 100 درصد پزشکان در موقیت تخصصی خود بکار گرفته می‌شوند و این میزان در ارتباط با سایر سربازان دارای مدرک دکترای غیر پزشکی بیش از 80 درصد است.

برداشت‌های متفاوت و متضاد از سربازی حرفه‌ای/برآوردی از هزینه سربازان غیربومی نداریم

تسنیم: یکی از مواردی که در سال‌های اخیر بحث‌های بسیاری پیرامون آن براه افتاده بحث سربازی حرفه‌ای است که هر روز برخی‌ها از لزوم آن سخن می‌گویند و برخی دیگر از نفی آن. آیا در شرایط فعلی برنامه‌ای برای ورود به بحث سربازی حرفه‌ای و تغییر در ساختار سربازی عمومی وجود دارد؟

صدرالسادات: متاسفانه از لفظ سربازی حرفه‌ای برداشت‌های متفاوت و گاها متضادی وجود دارد و هریک از منتقدین و مدافعین این موضوع، تعریف خاصی از آن ندارند. لذا اگر منظور از سربازی حرفه‌ای آنست که سربازان متناسب با تخصص و مهارت خود در دوران خدمت بکار گرفته شوند، باید بگویم که این موضوع در حال حاضر از سوی ستاد کل نیروهای مسلح پیگیری می‌شود و ساز و کارهای موجود در جهت حرکت به سمت این مفهوم در حال تغییر است ولی اگر سربازی حرفه‌ای به معنای آنست که مدت زمان سربازی تغییر کند و بقول بعضی‌ها زمان خدمت 5 ساله شده و تنها برخی‌ از مشمولان به خدمت اعزام شوند،‌این مساله نیازمند بررسی‌ و سیاست‌گذاری‌های کلانی است که به سادگی نمی‌توان درباره آن موضع گرفت.

تسنیم: یکی از انتقاداتی که به سازمان وظیفه عمومی وارد است و تا حد زیادی این انتقاد به محدودیت‌های امکاناتی و جمعیتی کشور باز می‌گردد و پیش از این نیز شما توضیحات کاملی را پیرامون آن دادید، توزیع سربازان غیر بومی در مناطق مختلف کشور است که علاوه بر مشکلات روحی برای سربازان،‌ هزینه‌های مالی بسیاری نیز بر دوش ستاد کل نیروهای مسلح و نظام وارد می‌کند. آیا تخمینی از این هزینه‌ها وجود دارد؟

صدرالسادات: گرچه سرانه سربازان در کشور عددی مشخص و احصاء شده است ولی متاسفانه برآوردی از هزینه‌های تحمیل شده به نظام از محل خدمت سربازان در مکانی غیر از محل سکونت آن‌ها که شامل هزینه‌های اسکان، خورد و خوراک و بسیاری از هزینه‌های دیگر است، انجام نشده است. ولی با این وجود ستاد کل نیروهای مسلح با اتخاذ سیاست‌های خاص بدنبال کاستن از این هزینه ها برای سربازان و نظام است.

اختصاص بیش از 7 ماه مرخصی به سربازان مناطق عملیاتی درگیر/بیش از 8 درصد از سربازان متاهل هستند

تسنیم: توضیحی راجع به این سیاست‌ها می‌فرمایید...

صدرالسادات: ستادکل امتیازاتی برای سربازانی که در محلی به غیر از مکان سکونت خود خدمت می‌کنند درنظر گرفته است. به عنوان مثال زمان خدمت و میزان مرخصی این سربازان به تناسب محل خدمت و شرایط مکانی آن‌ها متفاوت است و سربازانی که در این امتیازات به اندازه‌ای است که به سربازان مناطق عملیاتی درگیر با توجه به دستور العمل ستاد کل نیروهای مسلح بیش از 7 ماه مرخصی اختصاص یافته است. لذا گرچه کماکان مشکلاتی برای سربازان غیربومی وجود دارد ولی ستادکل نیروهای مسلح با چنین امتیازات و سیاست‌هایی بدنبال متعادل کردن و یکسان ساختن شرایط برای تمامی سربازان است.

تسنیم: با توجه به سخنان مقام معظم رهبری و تاکید ایشان بر افزایش جمعیت و لزوم بالا رفتن نرخ زاد و ولد در کشور، برخی‌ها سربازی را به عنوان عاملی در بالا رفتن سن ازدواج و بالتبع کاهش نرخ زاد و ولد در کشور معرفی می‌کنند و از لزوم تغییرات جدی در ساختار آن همچون سربازی دختران سخن می‌گویند. به نظر شما این انتقادات تا چه اندازه صحیح است و آیا برای تحقق مطالبات رهبری نیازمند تغییر در ساختار نظام وظیفه احساس می‌شود؟ 

صدرالسادات: بحث سربازی دختران تنها در حد یک ایده مطرح است و در حال حاضر این موضوع در مراکز تصمیم‌گیری مطرح نیست. همچنین بررسی ارتباط خدمت سربازی با بالا رفتن سن ازدواج و بالتبع کاهش نرخ زاد و ولد در کشور نیازمند یک مطالعه و تحقیق دقیق و جامع است چراکه بسیاری از افرادی که خدمت سربازی را نگذرانده‌اند نیز ازدواج نکرده‌اند و مهمترین عامل در بالا رفتن سن ازدواج در جامعه امروز ما فرهنگ رایج در میان مردم است. 

در شرایط فعلی بیش از 8 درصد از سربازان متاهل هستند و این درحالی است که بسیاری از سربازان غایب که خدمت سربازی را نیز نگذرانده‌اند کماکان مجردند. لذا نمی‌توان به طور قطع عنوان کرد که سربازی عامل بالا رفتن سن ازدواج است. همچنین متاسفانه بسیاری از خانواده‌های امروز تمایلی به فرزند ندارند و لذا مساله کاهش موالید در کشور را نمی‌توان به بحث خدمت سربازی پسران مرتبط دانست. لذا مطرح کردن چنین مسائلی معمولا بدون هرگونه پایه علمی از سوی کسانی صورت می‌گیرد که آگاهی کافی نسبت به این موضوع ندارند، از این رو بدون انجام هیچ‌گونه کار علمی نمی‌توان اظهارنظری راجع به این موضوع کرد.

تسنیم: با توجه به اینکه خدمت سربازی به غیر از تامین نیازهای دفاعی کشور وجوه مثبت دیگری نیز برای سربازان دارد و از طرفی خدمت سربازی با وجود تلاش ستادکل نیروهای مسلح و سازمان وظیفه در اتخاذ بهترین سیاست و اجرای بدون کم و کاست قانون، هنوز دارای مشکلات و مضرات غیر قابل کتمانی است. لذا اگر بدون در نظر گرفتن نیازهای دفاعی و امنیتی کشور به مقوله سربازی نگاه کنیم، کفه ترازوی سربازی به سمت مشکلاتش متمایل می‌شود و یا ثمرات . فواید آن؟

صدرالسادات: واقعیت امر آن است که حتی اگر به این نتیجه برسیم که کشور به وجود سربازان با توجه به بحث دفاعی نیازی ندارد چیزی از الزام و ضرورت سربازی کاسته نخواهد شد. البته در صورت عدم نیاز به ضرورت‌های دفاعی بالتبع باید شکل خدمت سربازی تغییر کند ولی به نظر من با توجه به پتانسیل بزرگ این دوره نمی‌توان از آن چشم پوشی کرد و از ضرورت آن کاست. چراکه با تغییر ساختار و آموزش‌های این دوره متناسب با نیاز جامعه و جوانان، می‌توان از این فرصت برای ورود جوانان به جامعه استفاده کرد و از این دوران به بهترین نحو برای آموزش‌ زندگی و کسب مهارت‌های لازم و همچنین شناساندن آسیب‌های زندگی و ارائه راهکار مناسب به آن‌ها استفاده کرد. لذا گرچه تغییر در شرایط فعلی خدمت سربازی از جمله ضرورت‌های موجود است ولی با این وجود در فرهنگ عمومی جامعه، سربازی با شرایط فعلی نیز به عنوان عاملی در آمادگی جوانان برای ورود به جامعه و در اصطلاح مرد شدن محسوب می‌شود.