در دیدار فعّالان مسئلۀ جمعیت، اردیبهشت ۱۴۰۳
قدس آنلاین -عبد الصالح شمس اللهی: یکی از مهمترین چیزهایی که باعث ایجاد امنیت روانی در خانواده میشود و به دنبال خود آرامش می‌آورد، ایجاد فضای با نشاط در خانواده است.
از آنجا که از اطلاق آیه الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساء[۱] مدیریّت مرد و مقوّمیت او در همه شئون زندگی فهمیده میشود ، یکی از وظایف مرد در خانواده ایجاد فضایی با نشاط و مفرّح است، به گونه ای که روح تازگی در آن جاری و ساری باشد. نشاط و یا بنا به تعبیر روایات "فرح” یکی از اصلی‌ترین نیازهای بشر است و خمودگی و کسالت از چیزهایی است که در سبک زندگی الهی به شدت از آن نهی شده است. امروزه در دنیا از انواع ابزارها استفاده میشود تا بشری را که به واسطه دوری از خدا به کسالت و خمودگی رسیده است به حداقل نشاط برسانند. در لسان روایات تعابیر بسیار تندی از معصومین (علیهم السلام)در مورد کسالت صادر شده است و حتی با آدم کسل اعلام دشمنی شده است.
«قَالَ الباقر (علیه السلام) إِنِّی لَأُبْغِضُ الرَّجُلَ أَوْ أُبْغِضُ لِلرَّجُلِ أَنْ یَکُونَ کَسْلَاناً [کَسْلَانَ] عَنْ أَمْرِ دُنْیَاهُ وَ مَنْ کَسِلَ عَنْ أَمْرِ دُنْیَاهُ فَهُوَ عَنْ أَمْرِ آخِرَتِهِ أَکْسَلُ»[۲]
«امام باقر(علیه السلام) فرمود: به تحقیق من دشمنم با با کسی مردی که در امور دنیایش کسل باشد و بدانید کسی که در امور دنیا کسل باشد در امور آخرت کسالت شدید تری به خرج میدهد. »
اما باقر (علیه السلام) در روایت فوق علاوه بر تشویق به نشاط دنیایی، به این نکته نیز اشاره فرموده است که این نشاط مقدمه نشاط آخرتیست و کسی که این نشاط را نداشته باشد زمینه نشاط در امور معنوی را در وجود خود از بین برده است.
انسان اگر به دنبال این می‌گردد که به سمت خوبی‌ها سیر کند باید بتواند بدی‌ها را از خود دور نماید و در روایات، راه دور نمودن بدی‌ها دوری از کسالت و بی حوصلگی بیان شده است:
«قال الصادق (علیه السلام) إِیَّاکَ وَ الْکَسَلَ وَ الضَّجَرَ فَإِنَّهُمَا مِفْتَاحُ کُلِّ سُوءٍ إِنَّهُ مَنْ کَسِلَ لَمْ یُؤَدِّ حَقّاً وَ مَنْ ضَجِرَ لَمْ یَصْبِرْ عَلَى حَقٍّ »[۳]
«از کسالت و بی حوصلگی بپرهیزید زیرا این دو کلید هر بدی است و به تحقیق کسی که کسل باشد حق مطلب را در هیچ زمینه ای ادا نمی‌کند و کسی که بی حوصله باشد صبر بر حق نخواهد داشت. »
نکته جالب این است که یکی از چیزهایی که در لسان معصومین(علیهم السلام) از آن به خدا پناه برده شده است همین کسالت و بی حالیست.
مسعدة بن صدقة میگوید از امام صادق(علیه السلام) درخواست نمودم تا دعایی به من بیاموزد که در امور مهمّه آن دعا را بخوانم، پس امام (علیه السلام) کتابی قدیمی را برداشت و ورقه‌هایی از آن را به من داد و فرمود این دعا را بنویس و آن دعایی بود از علی بن الحسین زین العابدین(علیه السلام) در امور مهمّه؛ در فرازی از این دعا حضرت به خدا پناه برده و می‌فرماید:
«و أعوذ بک من الکسل و الفشل»[۴]
«خدایا به تو پناه میبرم از کسالت و بی حالی»
در سبک زندگی الهی دستوراتی برای حفظ نشاط خانواده صادر شده است که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.
الف:صله رحم
دید و بازدید بین ارحام و خویشاوندان یکی از چیزهایی است که نشاط را برای انسان به ارمغان می آورد. شاید همین نشاط و بسط روحی است که باعث شده است اهل بیت(علیهم السلام) آن را عامل خوش خلق شدن افراد بدانند.
«قال الصادق (علیه السلام): صِلَةُ الارحامِ تُحَسِّنُ الخُلُقَ وَ تُسمِحُ الکَفَّ و َتُطیبُ النَّفسَ وَ تَزیدُ فِى الرِّزقِ و َتُنسِئُ فِى الاَجَلِ. »[۵]
«امام صادق (ع) فرمودند: صله رحم اخلاق را خوب، دست را بخشنده، جان را پاکیزه، روزى را زیاد مى کند و مرگ را به تأخیر مى اندازد. »
ب: مزاح و شوخی
شوخی و مزاح از دستوراتی است که اهل بیت (علیهم السلام) به آن تاکید داشتند و در سیره خود نیز به آن عمل می نمودند، این کار هم باعث نشاط خود انسان است و هم باعث نشاط اطرافیان.
امام کاظم (علیه السلام) نقل فرمودند: بادیه نشینى بود که نزد رسول خدا (صلى الله علیه و آله) مى‌آمد و براى آن حضرت هدیه مى آورد و همان جا مى گفت: پول هدیه ما را بده؛ رسول خدا (صلى الله علیه و آله) مى‌خندیدند؛ آن حضرت هرگاه اندوهگین مى شدند، مى فرمودند: آن بادیه نشین چه شد؟ کاش نزد ما مى آمد.[۶]
«قال على (علیهالسلام): کانَ رَسولُ اللّهِ صلىاللهعلیهوآله لَیَسُرُّ الرَّجُلَ مِنْ اَصحابِهِ اِذا رَآهُ مَغْموما بِالْمُداعَبَةِ وَ کانَ صلىاللهعلیهوآله یَقولُ: اِنَّ اللّهَ یُبْغِضُ الْمُعَبِّسَ فى وَجْهِ اِخْوانِهِ »[۷]
«علی (علیه السلام) فرمودند هرگاه رسول اکرم (صلىاللهعلیهوآله) یکى از اصحاب خود را غمگین مىدیدند، با شوخى او را خوشحال مىکردند و مىفرمودند: خداوند، کسى را که با برادران دینى اش با ترشرویى و چهره عبوس روبرو شود، دشمن مىدارد. »
البته این شوخی نباید از حریم شرع بیرون رفته و به تمسخر و تحقیر و یا غیبت منجر شود؛ چرا که نشاطی که از فعل حرام حاصل شود ماندگار نیست و در واقع نوعی سکر، غرور و غفلت است در سیره و سخنان اهل بیت (علیهم السلام) نیز به این نکته اشاره شده است.
«قال الباقر (علیه السلام): إِنَّ اللّه عَزَّوَجَلَّ یُحِبُّ المُداعِبَ فِى الجَماعَةِ بِلا رَفَثٍ»[۸]
«خداوند عزوجل دوست دارد کسى را که در میان جمع شوخى کند، به شرط آن که ناسزا نگوید. »
و یا در روایتی دیگر فرموده اند:
«قال الصادق (علیهالسلام): کانَ رَسولُ اللّهِ صلىاللهعلیهوآله یُداعِبُ وَ لا یَقولُ اِلاّ حَقّـا. »[۹]
«رسول اکرم (صلىاللهعلیهوآله) شوخى مىکردند ولى جز حقّ چیزى نمىگفتند. »
ج: وسعت در مخارج
یکی از چیزهایی که باعث فرح و نشاط است این است که فرد نسبت به خانواده خود وسعت بدهد و به تعبیر امروزی‌ها دست‌ودل‌باز باشد.
«قال رضا (علیه السلام): صاحِبُ النِّعمَةِ یَجِبُ أن یُوَسَّعَ عَلی عِیالِهِ».[۱۰]
«امام رضا (علیه السلام)فرمودند: آن که صاحب نعمت است باید که بر هزینه خانواده اش وسعت بخشد. »
البته این به معنای اسراف و ریخت و پاش نیست؛ بلکه به معنای وسعت در حد شرع و عرف است؛ چرا که هیچ‌گاه شرع برای انجام یک مستحب امر به حرام نمی‌کند.
برخی از ترس آنکه فقر بر آنها حاکم شود و به بهانه مدیریّت اقتصاد خانواده از اهل و عیال خود دریغ می‌کنند، حال آنکه در حدیث آمده است:
«قال الصادق (علیه السلام): مَن حَسُنَ بِرُّهُ بِأهل بَیتِهِ زیدَ فی رزقِه. »[۱۱]
«کسی که به خانواده اش خوب احسان کند روزیش زیاد میشود. »
د: رفتن به تفریح
یکی از چیزهایی که نشاط را برای خانواده به ارمغان می آورد تفریح است. تفریح یعنی بهره بردن از چیزهای حلال خدا برای رفع ملالت های پیش آمده از روزمرگی و آماده شدن برای ادامه زندگی. در کلمات اهل بیت (علیهم السلام) به صراحت به این نکته اشاره شده است.
«قَالَ الرضا (علیه السلام) اجْعَلُوا لِأَنْفُسِکُمْ حَظّاً مِنَ الدُّنْیَا بِإِعْطَائِهَا مَا تَشْتَهِی مِنَ الْحَلَالِ مَا لَمْ تَثْلَمِ الْمُرُوَّةَ وَ لَا سَرَفَ فِیهِ وَ اسْتَعِینُوا بِذَلِکَ عَلَى أُمُورِ الدِّینِ»[۱۲]
«امام رضا (علیه السلام) فرمودند: از لذائذ دنیوی نصیبی برای کامیابی خویش قرار دهید و تمنیات دل را از راههای مشروع برآورید، مراقبت کنید در این کار به مردانگی و شرافتتان آسیب نرسد و دچار اسراف و تندروی نشوید. تفریح و سرگرمی لذت بخش شما را در ادامه زندگی یاری می کند و با کمک آن بهتر به اموردین خویش موفق خواهید شد. »
البته همانگونه که در متن روایت قید شده است تفریحی انبساط خاطر و نشاط می آورد که حلال و مشروع باشد و گرنه تفریحات غیر مشروع شاید لذتی آنی داشته باشد ولی حسرت های زیادی را به دنبال خود خواهد داشت. به عنوان مثال کسانی که اعتیاد را تفریح خود قرار می‌دهند یقیناً به جای آماده شدن برای ادامه زندگی، درهای پیش رو را خواهند بست و پل‌های پشت سر را نیز خراب می‌کنند؛ اما کسانی که به جای تفریح حرام، به امور حلالی مانند رفتن به طبیعت و یا استفاده از نعمات حلال خداوندی و امثال این‌ها می‌پردازند، دائماً از نشاط و فرحی برخوردارند که موتور محرک برای ادامه زندگی آنان خواهد شد.
[۱] قرآن کریم /نساء/ ۳۴
[۲] الکافی،ج۵،ص۸۵
[۳] منلایحضرهالفقیه،ج۳،ص۱۶۸
[۴]محمد بن محمد مفید،الامالی،محقق/مصحح استاد ولی حسین و علی اکبر غفاری،بی جا،ناشر کنگره شیخ مفید،بی تا،ص۲۴۴
[۵] محمد بن یعقوب کلینی، الکافی،ج۲ ،ص۱۵۱
[۶] محمد بن یعقوب کلینی الکافى، ج۲، ص۶۶۳
[۷] شیخ زین الدین بن على بن احمد عاملى جبعى، معروف به شهید ثانى ، کشف الریبة ، انتشارات مرتضوى۱۳۹۰ هجرى ،چاپ سوم ،ص ۸۳
[۸] محمد بن یعقوب کلینی، الکافى، ج۲ ،ص۶۶۳
[۹] مستدرک الوسائل، ج ۸ ،ص۴۰۸
[۱۰] بحار الأنوار، ج ۷۸، ص ۳۳۵
[۱۱] علامه مجلسی ، بحارالانوار، ج۷۱، ص۱۰
[۱۲] مستدرک الوسائل،ج۸،ص
از آنجا که از اطلاق آیه الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساء[۱] مدیریّت مرد و مقوّمیت او در همه شئون زندگی فهمیده میشود ، یکی از وظایف مرد در خانواده ایجاد فضایی با نشاط و مفرّح است، به گونه ای که روح تازگی در آن جاری و ساری باشد. نشاط و یا بنا به تعبیر روایات "فرح” یکی از اصلی‌ترین نیازهای بشر است و خمودگی و کسالت از چیزهایی است که در سبک زندگی الهی به شدت از آن نهی شده است. امروزه در دنیا از انواع ابزارها استفاده میشود تا بشری را که به واسطه دوری از خدا به کسالت و خمودگی رسیده است به حداقل نشاط برسانند. در لسان روایات تعابیر بسیار تندی از معصومین (علیهم السلام)در مورد کسالت صادر شده است و حتی با آدم کسل اعلام دشمنی شده است.
«قَالَ الباقر (علیه السلام) إِنِّی لَأُبْغِضُ الرَّجُلَ أَوْ أُبْغِضُ لِلرَّجُلِ أَنْ یَکُونَ کَسْلَاناً [کَسْلَانَ] عَنْ أَمْرِ دُنْیَاهُ وَ مَنْ کَسِلَ عَنْ أَمْرِ دُنْیَاهُ فَهُوَ عَنْ أَمْرِ آخِرَتِهِ أَکْسَلُ»[۲]
«امام باقر(علیه السلام) فرمود: به تحقیق من دشمنم با با کسی مردی که در امور دنیایش کسل باشد و بدانید کسی که در امور دنیا کسل باشد در امور آخرت کسالت شدید تری به خرج میدهد. »
اما باقر (علیه السلام) در روایت فوق علاوه بر تشویق به نشاط دنیایی، به این نکته نیز اشاره فرموده است که این نشاط مقدمه نشاط آخرتیست و کسی که این نشاط را نداشته باشد زمینه نشاط در امور معنوی را در وجود خود از بین برده است.
انسان اگر به دنبال این می‌گردد که به سمت خوبی‌ها سیر کند باید بتواند بدی‌ها را از خود دور نماید و در روایات، راه دور نمودن بدی‌ها دوری از کسالت و بی حوصلگی بیان شده است:
«قال الصادق (علیه السلام) إِیَّاکَ وَ الْکَسَلَ وَ الضَّجَرَ فَإِنَّهُمَا مِفْتَاحُ کُلِّ سُوءٍ إِنَّهُ مَنْ کَسِلَ لَمْ یُؤَدِّ حَقّاً وَ مَنْ ضَجِرَ لَمْ یَصْبِرْ عَلَى حَقٍّ »[۳]
«از کسالت و بی حوصلگی بپرهیزید زیرا این دو کلید هر بدی است و به تحقیق کسی که کسل باشد حق مطلب را در هیچ زمینه ای ادا نمی‌کند و کسی که بی حوصله باشد صبر بر حق نخواهد داشت. »
نکته جالب این است که یکی از چیزهایی که در لسان معصومین(علیهم السلام) از آن به خدا پناه برده شده است همین کسالت و بی حالیست.
مسعدة بن صدقة میگوید از امام صادق(علیه السلام) درخواست نمودم تا دعایی به من بیاموزد که در امور مهمّه آن دعا را بخوانم، پس امام (علیه السلام) کتابی قدیمی را برداشت و ورقه‌هایی از آن را به من داد و فرمود این دعا را بنویس و آن دعایی بود از علی بن الحسین زین العابدین(علیه السلام) در امور مهمّه؛ در فرازی از این دعا حضرت به خدا پناه برده و می‌فرماید:
«و أعوذ بک من الکسل و الفشل»[۴]
«خدایا به تو پناه میبرم از کسالت و بی حالی»
در سبک زندگی الهی دستوراتی برای حفظ نشاط خانواده صادر شده است که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.
الف:صله رحم
دید و بازدید بین ارحام و خویشاوندان یکی از چیزهایی است که نشاط را برای انسان به ارمغان می آورد. شاید همین نشاط و بسط روحی است که باعث شده است اهل بیت(علیهم السلام) آن را عامل خوش خلق شدن افراد بدانند.
«قال الصادق (علیه السلام): صِلَةُ الارحامِ تُحَسِّنُ الخُلُقَ وَ تُسمِحُ الکَفَّ و َتُطیبُ النَّفسَ وَ تَزیدُ فِى الرِّزقِ و َتُنسِئُ فِى الاَجَلِ. »[۵]
«امام صادق (ع) فرمودند: صله رحم اخلاق را خوب، دست را بخشنده، جان را پاکیزه، روزى را زیاد مى کند و مرگ را به تأخیر مى اندازد. »
ب: مزاح و شوخی
شوخی و مزاح از دستوراتی است که اهل بیت (علیهم السلام) به آن تاکید داشتند و در سیره خود نیز به آن عمل می نمودند، این کار هم باعث نشاط خود انسان است و هم باعث نشاط اطرافیان.
امام کاظم (علیه السلام) نقل فرمودند: بادیه نشینى بود که نزد رسول خدا (صلى الله علیه و آله) مى‌آمد و براى آن حضرت هدیه مى آورد و همان جا مى گفت: پول هدیه ما را بده؛ رسول خدا (صلى الله علیه و آله) مى‌خندیدند؛ آن حضرت هرگاه اندوهگین مى شدند، مى فرمودند: آن بادیه نشین چه شد؟ کاش نزد ما مى آمد.[۶]
«قال على (علیهالسلام): کانَ رَسولُ اللّهِ صلىاللهعلیهوآله لَیَسُرُّ الرَّجُلَ مِنْ اَصحابِهِ اِذا رَآهُ مَغْموما بِالْمُداعَبَةِ وَ کانَ صلىاللهعلیهوآله یَقولُ: اِنَّ اللّهَ یُبْغِضُ الْمُعَبِّسَ فى وَجْهِ اِخْوانِهِ »[۷]
«علی (علیه السلام) فرمودند هرگاه رسول اکرم (صلىاللهعلیهوآله) یکى از اصحاب خود را غمگین مىدیدند، با شوخى او را خوشحال مىکردند و مىفرمودند: خداوند، کسى را که با برادران دینى اش با ترشرویى و چهره عبوس روبرو شود، دشمن مىدارد. »
البته این شوخی نباید از حریم شرع بیرون رفته و به تمسخر و تحقیر و یا غیبت منجر شود؛ چرا که نشاطی که از فعل حرام حاصل شود ماندگار نیست و در واقع نوعی سکر، غرور و غفلت است در سیره و سخنان اهل بیت (علیهم السلام) نیز به این نکته اشاره شده است.
«قال الباقر (علیه السلام): إِنَّ اللّه عَزَّوَجَلَّ یُحِبُّ المُداعِبَ فِى الجَماعَةِ بِلا رَفَثٍ»[۸]
«خداوند عزوجل دوست دارد کسى را که در میان جمع شوخى کند، به شرط آن که ناسزا نگوید. »
و یا در روایتی دیگر فرموده اند:
«قال الصادق (علیهالسلام): کانَ رَسولُ اللّهِ صلىاللهعلیهوآله یُداعِبُ وَ لا یَقولُ اِلاّ حَقّـا. »[۹]
«رسول اکرم (صلىاللهعلیهوآله) شوخى مىکردند ولى جز حقّ چیزى نمىگفتند. »
ج: وسعت در مخارج
یکی از چیزهایی که باعث فرح و نشاط است این است که فرد نسبت به خانواده خود وسعت بدهد و به تعبیر امروزی‌ها دست‌ودل‌باز باشد.
«قال رضا (علیه السلام): صاحِبُ النِّعمَةِ یَجِبُ أن یُوَسَّعَ عَلی عِیالِهِ».[۱۰]
«امام رضا (علیه السلام)فرمودند: آن که صاحب نعمت است باید که بر هزینه خانواده اش وسعت بخشد. »
البته این به معنای اسراف و ریخت و پاش نیست؛ بلکه به معنای وسعت در حد شرع و عرف است؛ چرا که هیچ‌گاه شرع برای انجام یک مستحب امر به حرام نمی‌کند.
برخی از ترس آنکه فقر بر آنها حاکم شود و به بهانه مدیریّت اقتصاد خانواده از اهل و عیال خود دریغ می‌کنند، حال آنکه در حدیث آمده است:
«قال الصادق (علیه السلام): مَن حَسُنَ بِرُّهُ بِأهل بَیتِهِ زیدَ فی رزقِه. »[۱۱]
«کسی که به خانواده اش خوب احسان کند روزیش زیاد میشود. »
د: رفتن به تفریح
یکی از چیزهایی که نشاط را برای خانواده به ارمغان می آورد تفریح است. تفریح یعنی بهره بردن از چیزهای حلال خدا برای رفع ملالت های پیش آمده از روزمرگی و آماده شدن برای ادامه زندگی. در کلمات اهل بیت (علیهم السلام) به صراحت به این نکته اشاره شده است.
«قَالَ الرضا (علیه السلام) اجْعَلُوا لِأَنْفُسِکُمْ حَظّاً مِنَ الدُّنْیَا بِإِعْطَائِهَا مَا تَشْتَهِی مِنَ الْحَلَالِ مَا لَمْ تَثْلَمِ الْمُرُوَّةَ وَ لَا سَرَفَ فِیهِ وَ اسْتَعِینُوا بِذَلِکَ عَلَى أُمُورِ الدِّینِ»[۱۲]
«امام رضا (علیه السلام) فرمودند: از لذائذ دنیوی نصیبی برای کامیابی خویش قرار دهید و تمنیات دل را از راههای مشروع برآورید، مراقبت کنید در این کار به مردانگی و شرافتتان آسیب نرسد و دچار اسراف و تندروی نشوید. تفریح و سرگرمی لذت بخش شما را در ادامه زندگی یاری می کند و با کمک آن بهتر به اموردین خویش موفق خواهید شد. »
البته همانگونه که در متن روایت قید شده است تفریحی انبساط خاطر و نشاط می آورد که حلال و مشروع باشد و گرنه تفریحات غیر مشروع شاید لذتی آنی داشته باشد ولی حسرت های زیادی را به دنبال خود خواهد داشت. به عنوان مثال کسانی که اعتیاد را تفریح خود قرار می‌دهند یقیناً به جای آماده شدن برای ادامه زندگی، درهای پیش رو را خواهند بست و پل‌های پشت سر را نیز خراب می‌کنند؛ اما کسانی که به جای تفریح حرام، به امور حلالی مانند رفتن به طبیعت و یا استفاده از نعمات حلال خداوندی و امثال این‌ها می‌پردازند، دائماً از نشاط و فرحی برخوردارند که موتور محرک برای ادامه زندگی آنان خواهد شد.
[۱] قرآن کریم /نساء/ ۳۴
[۲] الکافی،ج۵،ص۸۵
[۳] منلایحضرهالفقیه،ج۳،ص۱۶۸
[۴]محمد بن محمد مفید،الامالی،محقق/مصحح استاد ولی حسین و علی اکبر غفاری،بی جا،ناشر کنگره شیخ مفید،بی تا،ص۲۴۴
[۵] محمد بن یعقوب کلینی، الکافی،ج۲ ،ص۱۵۱
[۶] محمد بن یعقوب کلینی الکافى، ج۲، ص۶۶۳
[۷] شیخ زین الدین بن على بن احمد عاملى جبعى، معروف به شهید ثانى ، کشف الریبة ، انتشارات مرتضوى۱۳۹۰ هجرى ،چاپ سوم ،ص ۸۳
[۸] محمد بن یعقوب کلینی، الکافى، ج۲ ،ص۶۶۳
[۹] مستدرک الوسائل، ج ۸ ،ص۴۰۸
[۱۰] بحار الأنوار، ج ۷۸، ص ۳۳۵
[۱۱] علامه مجلسی ، بحارالانوار، ج۷۱، ص۱۰
[۱۲] مستدرک الوسائل،ج۸،ص
اخبار ویژه
ماجرای ناتمام فرشهای نفیس سعدآباد؛
در دیدار با مردم مازندران؛
در اتفاقی نادر خبرنگار CNN به نمایشگاه موشکی رفت؛
نظرات بینندگان
جدیدترین اخبار پربازدید ها
پربحث ترین عناوین
پر طرفدار ترین ها
