برخی شبهات دینی در حوزه زنان و پاسخ‌های آن‌ها

به گزارش پایگاه 598، آیت‌اللهی در ابتدای این نشست با بیان این‌که گاهی افراد به دلیل نگاه غلط ارائهشده از اسلام نسبت به زن، از دین زده شده‌اند یا در ذهن آن‌ها شبهه ایجاد شده است، بیان کرد:. در برخورد با شبهات چند راه وجود دارد؛ بعضی از شبهات دروغ هستند که این شبهات به نگاه اسلام به زن، عملکرد جمهوری اسلامی ‌ایران و قوانین جمهوری اسلامی ‌ایران وارد می‌شود.

بزرگ‌تربودن مکر زنان از مکر شیطان

او ادامه داد: با استناد به آیه ۷۶ سوره نسا و آیه ۲۸ سوره یوسف شبهه‌ای تحت عنوان «مکر زنان از مکر شیطان بزرگ‌تر است» مطرح می‌شود. حال آن‌كه در آیه ۷۶ سوره نسا خداوند می‌فرماید مکر و فریب شیطان همواره ضعیف است، اما در آیه ۲۸ سوره یوسف خداوند به نقل از عزیز مصر در خطاب به زلیخا و زنان حاضر در مهمانی می‌فرماید: این از مکر و نیرنگ شما زن‌هاست؛ حقّا که نیرنگ شما بزرگ است. بنابراین این آیه نظر خدا نیست، بلكه خداوند نظر عزيز مصر را بيان كرده است.

آیت‌اللهی با اشاره به شبهه‌ای دیگر در این زمینه گفت: در مورد قوانین جمهوری اسلامی‌ ایران هم در خصوص حضانت مواردی مطرح می‌شود که حضانت فرزند پس از فوت پدر با پدربزرگ است؛ درصورتی‌که این امر غلط است و حضانت با مادر است، ولو پدر قیم تعیین کرده باشد و پدربزرگ ولی فرزند در امور کلان مانند تأمین مالی می‌شود. در مورد عملکرد جمهوری اسلامی ‌ایران هم می‌توان به مسئله سنگسار اشاره کرد که همه می‌گویند فقط برای زن است؛ درصورتی‌که این عمل هم برای مردان و هم برای زنان خیانتکار است، اما در حال حاضر معمولاً کسی سنگسار نمی‌شود، بلکه اعدام می‌شود که دلیل فقهی سنگسارنکردن، حفظ مصلحت نظام است. اگر چندین‌بار این شایعات را رد کنید، افراد از آن پس بیشتر در این موارد دقت می‌کنند.

نقصان عقل زنان

این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به این‌که برخی شبهات، موضوع قطعی دین نیست، گفت: در پاسخ به این شبهات می‌توان گفت این موضوع مسلم دین نیست؛ زیرا فقها و صاحب‌نظران اسلامي نظرات مختلفی داده‌‌اند. نمونه چنین شبهاتی نقصان عقل زنان است که تمام روايات اين بحث مرسله است. علامه جعفری در کتاب تقسیر نهج‌البلاغه می‌گویند روایاتی که نسبت‌هایی مانند شربودن زن، عقرب‌بودن زن و نقصان عقل زن را بيان مي‌كند، قابل اعتماد نیست؛ زیرا سند آن‌ها قطعي نیست.  

او افزود: در کار علمی، بررسی می‌کنند که آیا سند روایت در مستدرک، وسایل یا کافی يا كتاب‌هاي روايي ديگر آمده است، که اگر قطعی بود، می‌پذیرند. برخی از موارد موجود در نهج‌البلاغه ازآن‌جایی‌که مؤید قرآنی دارد یا مؤید به اخبار متواتر است، پذیرفته می‌شود. فصاحت و بلاغت موجود در نهج‌البلاغه نيز قرینه‌ای است بر این‌که آن‌چه بیان شده، کلام حضرت امیرالمومنین (ع) است.

مشورت نکردن با زنان

مدير گروه مطالعات زنان و خانواده پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی ‌تصریح کرد: در مورد مشورت‌نکردن با زنان بعضی از احادیث به دلایل موثق‌نبودن نقل‌کننده، اسناد مرسله، اسناد مرفوعه و صحیحه‌نبودن رد می‌شوند. فقط دو روایت در یک منبع روایی وجود دارد که برخی گفته‌اند قابل اطمینان است و برخی گفته‌اند قابل اطمینان نیست. بعضی اسناد را به دلیل نامعتبربودن نمی‌توان گفت معصوم فرموده‌اند، اما از طرفی هم نمی‌توانیم بگوییم معصوم نفرموده‌اند که در این‌جا روی دلالت بحث می‌شود. اگر سند، مرسله باشد و آیه قرآن هم رد کند، یا سند مرسله باشد و روایات متواتر رد می‌کند، روایت به کنار می‌رود.

او ادامه داد: وقتی انسان با کسی مشورت می‌کند، نتیجه‌اش اطاعت از او می‌شود. اگر دلایلی داشته باشیم که بگوید می‌توان از زن‌ها اطاعت کرد، اگر حرف صواب زدند، به‌تبع آن می‌توان گفت با زن‌ها می‌توان مشورت کرد و به آن عمل کرد. نص صریح قرآن داریم که می‌گوید «المُؤمِنونَ وَالمُؤمِناتُ بَعضُهُم أَولِياءُ بَعضٍ. يَأمُرونَ بِالمَعروفِ وَيَنهَونَ عَنِ المُنكَرِ» براساس این آیه اگر زنی امر به معروف کند، باید کل جامعه مردان و زنان بپذیرند. ازاين‌رو وقتی حضرت زینب (س) به جامعه اسلامی ‌دستوری دادند، مرد و زن باید گوش دهد. همچنین امام حسن عسگری (ع) برای معرفی نایب خود می‌گوید به مادرم مراجعه کنید. ازطرفی در داستان‌های تاریخی هم نمونه‌هایی وجود دارد که مشورت زنان باعث راه‌گشایی برای مردان شده است. در مواردی روایات را به زن می‌گفتند تا زن در جامعه منعکس کند. ام سلمه می‌گوید آرایشگر موهایم را درست می‌کرد و صدای پیامبر از مسجد آمد که می‌فرمودند یاایهاالناس و ام‌سلمه به دنبال این صدا می‌رود و حضرت روایتی راجع به مارقین، قاسطین و ناکثین می‌فرمودند که ام‌سلمه آن را حفظ می‌کند و در چند جا به اصحاب می‌گوید خودم در مسجد این را شنیدم. درجای دیگری پیامبر با ام‌سلمه در خانه بوده که رو می‌کنند به ام‌سلمه و ماجرای مارقین، قاسطین و ناکثین را جزء به جزء بیان می‌کنند و می‌فرمایند شاهد باش و گواهی بده؛ که ام‌سلمه می‌گوید این را به‌خاطر سپردم و در موقعیت‌های سیاسی پیش‌آمده بیان می‌کردم. این موضع نشان می‌دهد پیامبر ظرفیتی در این زن می‌بینند و به ایشان می‌گویند؛ و او نيز وظيفه دارد به مردان و زنان پس از خود بگويد و آن‌ها نيز بايد اطاعت كنند.

آیت‌اللهی با بیان این‌که در مجموع زمانی‌که به متن روایات دقت می‌کنیم، متوجه می‌شویم که استثنا قایل شده است و می‌گوید با زنان مشورت نکنید؛ مگر این‌که به کمال عقل رسیده باشند، اظهار داشت: حتی گاهی آمده است که با برخی مردان از جمله مردان حسود و بخیل مشورت نکنید. علاوه بر این در روایات، مواردی بیان می‌شود که نشان می‌دهد اگر هم این روایت را امام معصوم گفته باشند، در موارد خاص نباید با زن‌ها مشورت کرد؛ مثلاً برای رفتن به جنگ با زن مشورت نکنید؛ زیرا مشخص است که معمولاً ترجیح می‌دهند پسر یا همسرشان به جنگ نروند.

حضانت فرزند

مدير گروه مطالعات زنان و خانواده پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی با طرح سؤالی مبنی بر این‌که چطور می‌توانیم بگوییم مسئله‌ای مسلم دین نیست؟ گفت: راه اول بررسی سند است که کاری دشوار است. راه دوم توجه به نظر فقها است که اگر در بین این نظرات اختلاف آرا بود، متوجه می‌شوید که این مسئله مسلم دین نیست. حضانت فرزند از این دسته است. حضانت فرزند پس از مرگ پدر، با مادر است، اما بعد از طلاق اختلاف نظر وجود دارد. دلیل تفاوت فتاوی، متفاوت‌بودن روایاتی است که اسنادشان درست است. بر اساس قوانین جمهوری اسلامی ‌ایران، حضانت دختر و پسر تا ۷ سالگی با مادر است و پس از آن با پدر است و طرف مقابل حق ملاقات با فرزند را دارد. در صورت عدم صلاحیت و ضربه عاطفی غیرقابل‌تحمل بر اثر جدايي فرزند از مادر، حضانت به مادر بازگردانده مي‌شود. حضانت تا زمان رشد، مطابق قانون است و پس از آن، انتخاب حاضن با فرزند است كه در قانون مدني سن رشد برای دختر ۹ سالگی و برای پسر ۱۵ سالگی است.

او تأکید کرد: زمانی که حضانت فرزند با مادر است، نفقه او با پدر است و در این هفت سال لازم نیست مادر هزینه‌های فرزند را تقبل کند. توجه به عواطف پدری، توجه به نیاز فرزند از برخورداری از محبت پدر، نیاز فرزند به تجربه نقش هر دو جنس خصوصاً در دوران نوجوانی که عصیان‌گر بوده و هزینه‌های مالی فرزند بیشتر می‌شود، دلايل موجهي است براين‌كه بايد مدت زماني حضانت فرزند با پدر باشد؛ اگر حضانت فقط با مادر بود، طلاق توسط مرد راحت‌تر می‌شد، امکان ازدواج مجدد زن کاهش می‌یافت و انگیزه پدر برای تأمین نفقه کم می‌شد.

لزوم اجازه پدر برای ازدواج دختر باکره بالغه رشیده

آیت‌اللهی ‌تصریح کرد: قانون ما می‌گوید چه در عقد موقت و چه در عقد دایم دختر باکره بالغه رشیده، ولی باید اجازه دهد، اما ازآن‌جایی‌که برای عقد موقت به دادگاه مراجعه نمی‌شود و ثبت نمی‌کنند، خیلی این امر را رعایت نمی‌کنند؛ مگر این‌که به فقه مراجعه کنند که در فقه تمام مراجعي كه در قيد حيات هستند، مي‌گويند به فتوا يا احتياط واجب رضایت پدر لازم است. حال در عقد دایم اگر دختر در معرض فساد باشد یا احتمال ازدواج با کفو در آینده نباشد، دادگاه برای عقد اجازه می‌دهد.

نحوه مواجهه با شبهاتی در مسلمات دینی

این استاد حوزه و دانشگاه با بیان این‌که در مسلم دین باید رویه سمعاً و طاعتاً را پیش گرفت، گفت: در مورد مسلمات دین باید به این موضوع بپردازید که انسان محصور به ماده نیست، حیات محصور به دنیا نیست و آخرت وجود دارد و کسی که آگاه به بخش غیرمادی انسان است و علمش محصور در زمان و مکان نیست، باید بسیاری از موارد را بگوید و چون خداوند مهربان‌ترین و عالم‌ترین است، پس هرچه گفت ما می‌گوییم سمعاً و طاعتاً؛ لذا آیه قرآن می‌فرماید «َمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَن يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أمرِهم.  

او ادامه داد: کاربرد وسیع این موضوع بحث دیه است که قانون مجازات اسلامی ‌می‌گوید دیه زن با مرد تا حدی مساوی است و از حدی به بعد دیه زن نصف مرد می‌شود. در مسلمات دین نص صریح قرآن را می‌پذیریم یا اگر تمام فقها نظر واحد داده باشند، می‌فهمیم مسلم دین است و می‌توانیم صرفاً حکمت این مساسل را برای افرادی که شبهه دارند، بیان کنیم.

تعدد زوجات

آیت‌اللهی با بیان این‌که یکی از مسلمات دین که بحث زیادی در مورد آن شده، ازدواج مجدد مرد است، اظهار داشت: در این مورد نص صریح قرآن داریم «فَانكِحُواْ مَا طَابَ لَكُم مِّنَ النِّسَاء مَثْنَى وَثُلاَثَ وَرُبَاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُواْ فَوَاحِدَةً» به مردان اجازه تعدد زوجات داده است، اما می‌گوید اگر می‌ترسید نتوانید عدالت را برقرار کنید، بیش از یک زن نگیرید. در آیه دیگری آمده است «وَ لَنْ تَسْتَطيعُوا أَنْ تَعْدِلُوا بَيْنَ النِّساءِ وَ لَوْ حَرَصْتُمْ فَلا تَميلُوا كُلَّ الْمَيْلِ فَتَذَرُوها كَالْمُعَلَّقَةِ» به این منظور که هر کاری کنید نمی‌توانید عدالت را برقرار کنید. مراقب باشید میل‌تان به یک همسر، باعث نشود همسر دیگر در وضعیتی قرار بگیرد که انگار شوهر ندارد. برخی معتقدند آیه دوم سندی است که می‌گوید باید یک زن داشت. این دو آیه با هم در تعارض نیستند؛ زیرا آیه اول در مورد عدالت حقوقی است، و آیه دوم در مورد احساس و میل شوهر است.

مدير گروه مطالعات زنان و خانواده پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی ادامه داد: براساس آیات قرآن در مواردی تعدد زوجات ممنوع است. زمانی‌که احتمال عدم رعایت عدالت داده شود، يا شرط ضمن عقد وجود داشته باشد یا مهریه در مقابل ممنوع‌کردن همسر برای ازدواج مجدد بخشیده شود، اين امور مرد را ملزم به تک‌همسری می‌کند. از طرفی در قوانین ‌نیز محدودیت‌هایی وجود دارد که تعدد زوجات را محدود می‌سازد و از جمله مواردی مانند وجوب حجاب و حفظ حریم در سخن، نگاه و راه‌رفتن برای زني كه مي‌توان با او ازدواج كرد، تسهیل ازدواج، وجوب تمکین برای زنان، مسئولیت سنگین مردان در ازدواج به دلیل وجود مهریه و نفقه همسران و فرزندان.

این استاد حوزه و دانشگاه با بیان این‌که در قوانین اخلاقی هم محدودیت‌هایی برای چندهمسری در نظر گرفته شده است، گفت: نهی از تنوع‌طلبی جنسی، توصیه به اکتفا به همسر خویش در زماني كه مرد تمايل به زني ديگر پيدا مي‌كند و لزوم حفظ آرامش در خانواده، از این موارد هستند. در مجموع اگر شرایط ازدواج تسهیل شود، اکثر دختران و پسران ازدواج می‌کنند و جایی برای چندهمسری باقی نمی‌ماند. در سرشماری سال ۹۰ در گروه سنی ۴۰ تا ۴۴ سال، ۸۸ هزار و ۹۶ مرد مجرد و ۱۳۲ هزار و ۲۰ زن مجرد وجود داشت که تفاوت زیادی نیست و در سن ۴۵ تا ۴۹ سال تعداد پسران هرگزازدواج‌نكرده ۸۸۰۹۶ نفر دختران هرگزازدواج‌نكرده در سنین بالاتر این اختلاف کمتر نيز شده است. پس اگر بستر ازدواج را برای اختلاف سنی کم فراهم کنیم، ۱۳۲۰۲۰ نفر است و مشكل فراوان‌تربودن تعداد دختران مجرد نسبت به پسسران مجرد منتفي می‌شود و اگر اختلاف سنی دختران و پسران از ۰ تا ۳ سال باشد، آمار دختران و پسران مجرد تقریباً برابر خواهد بود.

او دلایل اجباری‌نکردن چندهمسری را از سوی اسلام به این شرح اعلام کرد:
الف) اقتضای ضرورت اجتماعی (حفظ جامعه از انحرافات)
۱.    زنانی که امکان ازدواج با مرد مجرد را ندارند و توان خویشتنداری هم ندارند؛
۲.    تعداد بیشتر زنان آماده ازدواج در برخی جوامع به دلایلی چون بلوغ زودتر دختران، عمر بیشتر زنان و مرگ‌ومیر بیشتر مردان.

ب) رعایت مصلحت همسر اول؛ زیرا گاه همسر اول حضور همسر دوم را می‌پذیرد. به‌دليل:
۱.    تداوم حضور پدر در کنار فرزندان؛
۲.    رفع نیازهای مالی؛
۳.    رفع نیازهای جسمی؛
۴.    حفظ موقعیت اجتماعی.

ج) گاه زن منعی در رفع نیازهای شوهر دارد:
۱.    زن زندانی طویل‌المدت است؛
۲.    زن بیماری صعب‌العلاج دارد.

علت تعدد زوجات پیامبر

مدير گروه مطالعات زنان و خانواده پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی ‌به علت ازدواج‌های متعدد پیامبر اشاره کرد و آن‌ها را چنین شرح داد.

الف) قطعاً هوس‌رانی نیست؛ زیرا:
۱.    در آغاز جوانی با زنی بیوه و بزرگ‌تر از خود ازدواج کرد؛
۲.    در جوانی فقط یک همسر داشت؛
۳.    تطمیع به ازدواج با زیباترین زنان را نپذیرفت؛
۴.    در اوج قدرت و پس از فتح مكه ازدواج دیگری نداشت؛
۵.    زهد شدید در زندگی داشت.

ب) پیامبر برای ازدواج‌های خود حکمت‌هایی داشت:
۱.    ایجاد انس و الفت با قبایل مخالف و ترویج اسلام؛
۲.    حمایت از زنان مسلمان‌شده مطرود از خانواده؛
۳.    حمایت از فرزندان و همسران شهدا؛
۴.    از بین بردن سنت غلط فرزندخواندگی؛
۵.    ترویج فرهنگ آزادسازی بردگان
۶.    ترویج اخلاق همسرداری در بین مردم؛
۷.    ایجاد مانع برای سوءاستفاده‌های بعدی از جانب یک همسر.

ازدواج موقت

آیت‌اللهی در ادامه درخصوص ازدواج موقت اظهار کرد: در آیه ۲۴ سوره نساء آمده «وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ النِّساءِ إِلاَّ ما مَلَکَتْ أَيْمانُکُمْ کِتابَ اللَّهِ عَلَيْکُمْ وَ أُحِلَّ لَکُمْ ما وَراءَ ذلِکُمْ أَنْ تَبْتَغُوا بِأَمْوالِکُمْ مُحْصِنينَ غَيْرَ مُسافِحينَ فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَريضَةً وَ لا جُناحَ عَلَيْکُمْ فيما تَراضَيْتُمْ بِهِ مِنْ بَعْدِ الْفَريضَةِ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَليماً حَکيماً» که در مورد ازدواج موقت است. در زمان پیامبر، ازدواج موقت حلال بود، اما خليفه دوم آن را حرام کرد. ازدواج موقت راهکاری اسلامی ‌است برای کسی که امکان ازدواج دایم ندارد و توان خویشتنداری نیز ندارد. ازدواج موقت ویژگی‌هایی دارد که به این شرح هستند:

۱.    به زن نفقه تعلق نمی‌گیرد؛
۲.    طرفین از هم ارث نمی‌برند؛
۳.    زمان معین دارد؛
۴.    تعیین مهریه شرط صحت عقد است؛
۵.    رضایت پدر در ازدواج دختر باکره لازم است؛
۶.    فرزند عقد موقت تمام حقوق عقد دایم مانند حضانت، نفقه و... را دارد و حق سقط این جنین هم وجود ندارد؛
۷.    رعايت عده واجب است؛
۸.    هر شرط جایزی را می‌توان شرط کرد؛
۹.    بذل مدت توسط مرد انجام می‌شود.

او ازدواج موقت را دارای نکاتی دانست و افزود: تأکید بر تسهیل ازدواج، دقت در رعایت ضوابط، ازدواج موقت نهی مردان متأهل از ازدواج موقت، توجه به عرف اجتماعی و اختیار زنان در انتخاب با توجه به جایگاه اجتماعی خود، نکات مهمی ‌هستند كه در روايات به آ‌ن‌ها اشاره شده است.

این استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: بسیاری از مواردی که شبهه ایجاد می‌‌شود به این دلیل است که گوشه‌ای از مسئله را می‌بینیم و به سایر وجوه آن توجه نمی‌کنیم؛ اگر مجموعه را با هم ببینیم، مشکلی پیش نمی‌آید. اگر مواردی علیه زن مطرح می‌شود، نکاتی هم به نفع زن وجود دارد. باید پیش از حمله توسط دیگران، جنبه‌های حمایتی دین از زن را بیان کنیم و ترویج دهیم تا جنبه برتر دین گفته شود. از طرفی بیاموزیم برای بيان اوامر اسلامي از الفاظ زیبا استفاده کنیم.

منبع: مهرخانه