فیلم سینمایی «خرس» و برخورد دراماتیک با مسئله‌ای فقهی

به گزارش خبرنگار آیین و اندیشه فارس، امسال و در سومین روز از سی‌امین جشنواره بین المللی فیلم فجر، فیلم سینمایی «خرس» به نویسندگی و کارگردانی «خسرو معصومی» به نمایش در آمد که حرف‌ و حدیث‌های بسیاری در پی داشت، اینکه زن پس از مطمئن شدن از شهادت همسرش از دادگاه طلاق بگیرد و بعد از ازدواج دومش ناگاه همسر اول بازگردد و خواستار بازگشت همسرش شود، در این حین زن باید برای رجوع به همسر اولش به دادگاه برود و از همسر دومش طلاق بگیرد تا بتواند به شوهر اولش برسد! ماجرایی که به نظر می‌رسد با شرع و فقه تا حدودی فرق داشته باشد، اینکه موضوع فقهی در فیلمی چون فیلم «خرس» سوژه شود و تاکید بر جنبه دراماتیک آن بیشتر از راه‌حل شرعی باشد، جای بسی تعجب نیست!

خلاصه فیلم «خرس» از این قرار است: «نورالدین» (با بازی پرویز پرستویی) که به نظر می‌رسد در جنگ تحمیلی به شهادت رسیده است، پس از سال‌ها از اسارت بر می‌گردد، از آن سو «گلی» همسر نورالدین (با بازی مریلا زارعی) بعد از گذشت 4 سال از مفقود‌الاثر بودن شوهرش از طریق دادگاه، طلاق غیابی می‌گیرد و به عقد مرد دیگری به نام «افرا» (با بازی فرهاد اصلانی) در می‌آید و نکته مهم در اینجا این است که «نورالدین» پس از بازگشت خواستار رجوع همسرش است که این بازگشت حوادثی را رقم می‌زند و منجر به مرگ گلی و یکی از فرزندان او به دست افرا می‌شود که در نهایت با کشته شدن افرا پایان می‌یابد.

آنچه که در این فیلم نمود بیشتری دارد، ‌مسئله فقهی آن است که با برگشت شوهر اول، زن در این مرحله باید چه کار کند، این در حالی است که در فیلم هم نشان داده می‌شود «گلی» خواستار بازگشت به همسر اولش است اما «افرا» این مطلب را بر نمی‌تابد! از این رو در انتها شاهد تراژدی غم‌انگیز فیلم هستیم، لذا بر آن شدیم که این مسئله را از جنبه فقهی و قانونی آن پیگیری کنیم که در پی می‌آید:

* نظر شرعی: زن باید از شوهر دوم جدا شده و عده نگه دارد

آیت الله مکارم شیرازی در  مسأله 2817 استفتاء خود به این مسئله چنین پاسخ می‌دهند: «زنى که یقین دارد، شوهرش در سفر مرده، اگر بعد از عدّه وفات شوهر کند و شوهر اوّل از سفر برگردد، باید از شوهر دوم جدا شود و به شوهر اوّل حلال است، ولى اگر شوهر دوم با او نزدیکى کرده باشد، زن باید از شوهر دوم جدا شده و عده نگهدارد و شوهر دوم باید مهر او را مطابق زن‌هایى که مانند او هستند بدهد، ولى خرج عده ندارد. ( http://shirazi.ir/rflo/Resale/Pages/85.htm)

* نظری دیگر: با حضور همسر اول عقد همسر دوم باطل است و نیازی به طلاق نیست

بررسی جایگاه قانونی این موضوع را با قاضی محمد سلطان همت‌یار رئیس شعبه 113 دادگاه کیفری استان تهران در میان گذاشتیم، وی با اشاره به مفاد قانونی که اگر شوهر کسی در دریا یا در خشکی مفقود‌الاثر شود، فرجه زمانی که برای تقسیم ارث، باید صبر کنند، ابراز می‌دارد: اگر در خشکی گم شد، ده سال و اگر در دریا مفقود الاثر شود، 5 سال صبر لازم است، آن گاه دادگاه فوت فرضی را اعلام می‌کند و اموال بین ورثه تقسیم می‌شود و همسر متوفی باید عده نگه دارد و می‌تواند قانوناً ازدواج کند.

همت‌یار در خصوص مطلب مورد نظر در فیلم «خرس» به فارس ‌می‌گوید: در اینجا ازدواج دوم زن شرعی بوده است،‌ چرا که بعد از اعلام موت فرضی صورت گرفته است، اما با حضور همسر اول عقد همسر دوم باطل است و نیازی به طلاق نیست، به عبارتی دیگر با حضور همسر اول، عقد دوم خود به خود باطل می‌شود.

* چاره‌جویی از حاکم شرع/جاری شدن صیغه طلاق و نگه داشتن عده برای رجوع به شوهر اول

مریم محمودزاده استاد دانشگاه شهید بهشتی و استاد حوزه علمیه خواهران شهر تهران، وی که سطوح خارج فقه را طی کرده است، نیز با اشاره به اینکه هرگاه زن از طریق مراحل قانونی و شرعی مبادرت به ازدواج دوم پس از مفقود‌الاثر شدن شوهر اول کند، ازدواج دوم صحیح بوده است، اظهار می‌دارد: منتها با پیدا شدن شوهر اول، برای برگشت به سمت او باید از حاکم شرع یا مرجع تقلیدش در این باره چاره را جویا شود.

وی با تاکید بر اینکه جاری شدن صیغه طلاق و نگه داشتن عده، برای رجوع به شوهر اول لازم است، ادامه می‌دهد: از نظر شرعی اولویت با همسر اول است.

* دادگاه پروسه زمانی تعیین کرده است

شیرین عصاره وکیل پایه یک دادگستری و مشاور حقوقی با بیان اینکه قانون، در این خصوص زمان تعیین کرده است، خاطرنشان می‌کند: به طور مثال اگر ده سال از این موضوع گذشته باشد و حکم موت فرضی آن فرد ثابت شده باشد، دیگر ازدواج خود به خود نمی‌تواند باطل شود، ولی اگر 3 الی 5 سال از این موضوع بگذرد، می‌توانیم بگوییم ازدواج دوم خود به خود باطل است و زن می‌تواند به ازدواج اول باز گردد.

وی می‌گوید: در واقع قانون یک زمان مشخص در این خصوص تعیین کرده است، پس اگر زمان کوتاه باشد، می‌توان گفت، ازدواج دوم باطل می‌شود.

* انگشت گذاشتن بر امور اختلافی با چه انگیزه‌ای

حمیده مرادی عضو اصلی شورای حل اختلاف ناحیه 8 و استاد حوزه نیز با اشاره به اینکه پس از دفاع مقدس بسیاری از همسران مفقود‌الاثر‌ها با این مشکل مواجه بودند، بیان می‌کند: دادگاه برای این افراد با تعیین پروسه زمانی 5 سال، اجازه ازدواج را به این بانوان داد، حال با فرض اینکه همسر اول پس از ازدواج دوم زن، حاضر شود، از نظر شرعی ازدواج دوم خود به خود باطل است و زن باید به مرد اول رجوع کند.  

به هر حال به نظر می‌رسد که کارگردان‌های محترم به جای اینکه به دنبال فضای داستانی فیلم باشند، با حساسیت بیشتری روی مسائل فقهی اسلام کار کنند، چرا که برخی از موارد مورد اختلاف است و نباید بر روی آن مانور داد، بنابراین حضور کارشناسان دینی در کنار تدوین و تنظیم فیلم‌نامه به شدت احساس می‌شود، چرا که زیر و بم مسئله فقهی دین را فقط خبرگان آن می‌دانند.

گزارش از: آزاده لرستانی