يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ(حجرات 13) * * * ای مردم! ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم و شما را تیرهها و قبیلهها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید؛ (اینها ملاک امتیاز نیست،) گرامیترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست؛ خداوند دانا و آگاه است! * * * ای مردمان شما را از مردی و زنی/ما آفریدهایم به علم و به اقتدار/ دادیمتان قرار به اقوام گونهگون/انس و شناخت تا که به هم آورید بار/ بیشک بود زجمع شما آنعزیزتر/نزد خدا که بیش به تقواست ماندگار/ زانرو که هست عالم و آگاه کردگار/بر مردمان مومن و مشرکت بروزگار
همه ی این ها در شرایطی اتفاق می افتاد که نه فقط واحدهای تولیدصنایع دستی ایران بطور مستمر منهدم می شدند بلکه، دربخش کشاورزی نیز شیوه تولید تازه و یا ابزار مدرن تری بکار گرفته نمی شد. بین نایودی واحدهای تولید دستی در ایران و نابودی واحدهای مشابه در کشورهای اروپائی یک تفاوت کیفی وجود داشت. در اروپا صنایع دستی روستائی در رقابت با صنایع در حال رشد در شهرها به نابودی کشیده شدند. نه فقط صنایع رو به رشد امکانات اشتغال بیشتری فراهم کرد بلکه، پیشرفت صنعت ابزارهای پیشرفته تری در اختیار بخش کشاورزی قرار داد تا بتواند با نیروی کار به نسبت کم تر میزان تولید را افزایش بدهد. تولیدات بخش کشاورزی نیز، یا به صورت مواد اولیه صنعتی بود و یا مواد غذائی که در هر دوحالت، درتوسعه و تکامل صنعتی در اقتصاد نقش موثری داشت. ولی در جوامعی چون ایران، این رقابت منشاء بیرونی داشت. نه برآمدن کارخانه ها در شهرهای ایران، بلکه محصولات کارخانه های پارچه بافی منچستر و مسکو و لیون بود که به زیان تولیدات داخلی از سوی مصرف کنندگان ایرانی مصرف می شد.(6)
درنتیجه؛ پیگیری اهداف سیاسی مدنظر دولت های غربی در پوشش طرح های اقتصادی باعث بی توجهی مفرط به صنایع و تولیدات داخلی شد. آنگونه که علی رزم آرا نخستوزیر ایران در جلسهی خصوصی با نمایندگان مجلس در دیماه ۱۳۲۹ برای راضی کردن آنها به دادن رای مثبت به لایحه تمدید قرارداد گس _ گلشائیان می گوید:" ما لیاقت لولهنگ سازی (آفتابه گِلی) هم نداریم. 50 سال است که آن را میسازیم ولی ترقی نکردهایم ما چطور میتوانیم خودمان صنعت نفت مان را اداره کنیم؟ اگر این کارهای عوامفریبانه ادامه پیدا کند من ناچار میشوم که مسجد شاه را توی سر کاشانی و مجلس را توی سر اقلیت خراب کنم."در متن این گفته ی رزم آرا که چند روز بعد با واکنش تند نمایندگان مجلس در صحن علنی مجلس همراه می شود؛ بیش از همه چیز تحقیر توانایی ملی و تاکید بر لزوم وابستگی به انگلیس دیده می شود.
با شدت گرفتن ناآرامیها در سالهای ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷ و تغییر حکومت، فضای اقتصادی ایران نیز دیگرگون شد. در سالهای آغازین انقلاب؛ وقوع جنگ تحمیلی بیشتر توجه ها را به خود جلب نمود. با پایان جنگ تحمیلی و بر روی کار آمدن دولت هاشمی رفسنجانی؛ دولت سیاست درهای باز اقتصادی را به اجرا در آورد. با اجرای این برنامه، حجم واردات به سرعت افزایش یافت و از ۵/۱۶ میلیارد دلار در سال ۱۳۶۸ به بیش از ۳۰ میلیارد دلار در سال ۱۳۷۰ رسید. اجرای این سیاست حجم بدهیهای خارجی دولت را به بیش از ۲۳ میلیارد دلار افزایش داد و تورم ۳/۴۹ درصدی را در تاریخ ایران ثبت کرد. تلاش دولت هاشمی رفسنجانی برای آزاد سازی نظام ارزی به شکست منجر شد و نتیجه آن نرخ تورم حدود ۵۰ درصد و بدهی بی سابقه خارجی ایران بود.
هاشمی با نگاه به سرمایه و تولیدات خارجی در راستای اجرای سیاست اقتصادی توسعه ی برون زا؛ عملاً با افزایش واردات راه را برای تنفس صنایع بومی و محلی ایران تنگ نمود و تولید ملی را به محاق برد. دولت سیدمحمد خاتمی اما با ادامه ی همان سیاست اقتصادی هاشمی؛ با اتکا به درآمدهای نفتی توانست بخش عمده ای از بدهی های خارجی کشور را پرداخت نماید. با این حال تیم اقتصادی دولت خاتمی دقیقاً همان تیم اقتصادی هاشمی بود. ورود محمود احمدی نژاد به عرصه ی سکانداری دولت جمهوری اسلامی اگرچه توانست برخی جهت گیری های اشتباه اقتصاد برون زا را تصحیح کند؛ با این حال در مواجهه با چالش های خودخواسته ای همچون هدفمندی یارانه ها، سهمیه بندی بنزین، طرح مسکن مهر و ... نتوانست راه حمایت از تولید ملی را به درستی هموار نماید. دولت حسن روحانی اما بازگشت به راه تجربه ی شده ی هاشمی و خاتمی در عرصه ی اقتصادی بود. دولتی با اتکا بر سیاست توسعه ی اقتصادی برون زا و بی اعتنا به توانایی های داخلی.
با این همه احمد شیرزاد نماینده مردم تهران و عضو فراکسیون مشارکت مجلس ششم را باید از سردمداران تحقیر ملی ایرانیان در دوران معاصر به حساب آورد. شخصی که با خلاف گویی هایی خود در تریبون علنی مجلس، موجبات گشایش پرونده ی هسته ای ایران در مجامع بین المللی را فراهم نمود و هنوز هم معتقد است انرژی هسته ای چیز به درد نخوری است! او با تایید اتهامات کشورهای غربی به کشورمان در تریبون علنی مجلس گفت:"آنها سرنخها، دمخروسها و مدارک و مستنداتی از ما دارند که آنها را در ادعاهایشان محق جلوه میدهد." وی با تخطئه ی صنعت هسته ای کشور ادامه داد:" آن زمانی که سادهلوحانه سر خود را به زیر برف کردند، پروژههای بلندپروازانه بیهدف طراحی کردند، نامعقولترین و نامتعارفترین شیوهها را برای دستیابی به فناوری هستهای برگزیدند و فکر نکردند که آنچه میکنند روزی در معرض دید و بررسی متخصصان جهان قرار میگیرد، آن روز که سایت عظیم (50) هزار متری طراحی کردند تا در چند متر مربع (رئیس ـ وقتتان تمام است) از یک گوشه آن چند دستگاه کوچک نصب کنند، فکر نکردند که اگر از این چاه، آب فناوری استراتژیک درنیاید، نان تبلیغات استکباری درخواهد آمد."
اظهارات ضدملی شیرزاد با حمایت همه جانبه ی فعالان اصلاح طلب همراه شد. حاکمیت دولت حسن روحانی اما گویا دور جدیدی از حیات تحقیرکنندگان توانایی تولید ملی و کالای ایرانی را رقم زده است. آنگونه که اکبر ترکان مشاور ارشد رئیس جمهور سال گذشته در جمع مدیران صنعتی کشور می گوید:" بگذارید با خود روراست باشیم ما به جز پخت آبگوشت بزباش و قورمه سبزی در هیچ تکنولوژی صنعتی نسبت به جهان برتری نداریم." به نظر می رسد ایرانیان هنوز هم باید بیش از این ضربه های تحقیرکنندگان توانمندی داخلی و ترویج کنندگان وابستگی به مصنوعات بیگانگان را بر گرده ی خود تحمل نمایند. سوال اینجاست که آیا زمانی فرا خواهد رسید که فضای غالب اجتماعی اجازه ی ترویج تحقیر و خودباختگی ایرانیان در برابر کالاها و مصنوعات خارجی را به اینگونه افراد ندهد؟ آن زمان کی خواهد بود؟ پاسخ این سوال بنیادی و مهم را افزایش آگاهی اقتصادی جامعه ی ایران و واقف شدن آنها به اثرات مخرب تفکرات امثال رزم آرا خواهد داد.
منابع و مأخذ:
1-شاهدی. مظفر. قروض ایران و نتایج آن. مجموعه مقالات تاریخ معاصر ایران. کتاب دهم. تهران. 1375. صفحات 43 ـ 37.
2-راس: گزارش کنسولی « خلیج فارس» در اسناد ومدارک پارلمانی، سال 1880، جلد 72
3-مونزی: مسافرت از طریق قفقاز... لندن، 1872، ص 286
4- راس: گزارش کنسولی « خلیج فارس» در اسناد ومدارک پارلمانی، سال 1880، جلد 72
5-خاطرات حاج سیاح یا دورة خوف و وحشت، تهران، 1346، صص 48-547
6-اصغر حسام مقدم؛ نگاهی به زمینه های اقتصادی انقلاب مشروطیت
7-آقانور:گزارش کنسولی: «اصفهان و یزد»در اسناد و مدارک پارلمانی سال 1907،جلد 91
8- ابوت گزارش تاریخ 24 ژوئن 1844، اسناد وزارت امور خارجه بریتانیا، سری 60 جلد 107
9-خودزکو: ایالت گیلان، ترجمه فارسی، تهران بی تا، ص 91
10- ابوت گزارش تاریخ 24 ژوئن 1844، اسناد وزارت امور خارجه بریتانیا، سری 60 جلد 107
11- عباسی، ابراهیم، دولت پهلوی و توسعه اقتصادی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران 1383، صص 210-209.
12- امیراحمدی، هوشنگ و منوهر پروین، ایران پس از انقلاب، مترجم علی مرشدیزاده، انتشارات مرکز بازشناسی اسلام و ایران، تهران 1381، ص 166