نقدی بر دوگانه پنداری «ملت» - «امت»

پایگاه خبری 598: یکی از پیامد‌ها و فرصت‌هایی که جنگ تحمیلی ۱۲ روزه رژیم صهیونیستی برای جامعه ایران به همراه داشت، تقویت همگرایی و انسجام ملی بر محور دو عنصر «ملی گرایی» با «روحیه جهادی شیعی و انقلابی» مردم سرزمین عزیزمان بود.

پدیده‌ای که نظریه پردازان آمریکایی نیز پیشتر به عنوان تهدیدی برای ایالات متحده آمریکا مطرح بودند.

«زبیگنیف برژینسکی» نظریه پرداز و سیاستمدار نامدار آمریکایی که یکی از معماران اصلی جنگ ایران و عراق بود، در کتابی با عنوان «IRAN: TIME FOR A NEW APPROACH» که در سال ۲۰۰۴ منتشر شده می‌گوید:

آمریکا باید پیوسته مراقب باشد تا میان «ایدئولوژی شیعی اسلامی» و «ناسیونالیسم ایرانی» شکاف و واگرایی ایجاد کند. چراکه از اتحاد و هم افزایی این دو نیرو، انرژی ویرانگر و بسیار خطرناکی برای غرب آزاد می‌شود.

در این شرایط، برخورد بی نظیر رهبر معظم انقلاب اسلامی در اولین حضور عمومی در جمع عزاداران شب عاشورای حسینی در حسینیه امام خمینی (ره) در مورخه ۱۴ تیرماه ۱۴۰۴، مبنی بر دستور اجرای نوحه (ایران‌ای میهن خدایی) توسط محمود کریمی بیانگر فهم و درک دقیق شرایط توسط معظم له و بیانگر رویکرد اصلی همیشگی ایشان مبنی بر پیشگیری از دوگانه سازی‌های کاذب بود.

اما عده‌ای از روی «جهالت» یا «خیانت» به جای تاکید بر انسجام و همبستگی در شرایط جنگی و بحرانی، با طرح مباحث انحرافی و اختلاف برانگیز در صدد ایجاد اختلاف و تضعیف ملت ایران در مقابله با دشمنان برآمدند و بر طبل دو گانه «ملت – امت» کوبیدند.

کاری که در دهه‌های اخیر نیز غربزدگان با طرح مباحثی مثل: دوگانه (دیپلماسی- میدان)، (رفاه – امنیت) و در گذشته دورتر در قالب (علم -دین)، (اسلامگرایی- ملی گرایی) به انشقاق اجتماعی دامن زده‌اند.
دوگانه اسلام _ ایران اولین بار در دوران معاصر توسط منورالفکران ملحدی مثل فتحعلی آخوندزاده مطرح و بعد‌ها در دوره پهلوی بیشتر به آن پرداخته شد.

▫️به عقیده فلاسفه قدیم همچون ارسطو (نظریه اندام وارگی) یک نظام اجتماعی شبیه یک موجود زنده است؛ که اعضای آن در کلیت پیکر، کارکرد مناسب دارند و اگر هر یک از اعضا از بدن جدا شود، فاسد گشته و از بین می‌رود. مثل دست یا انگشتی که از بدن کنده شود.

کشور‌ها همچون یکی از اعضای پیکره جامعه جهانی هستند و به همین ترتیب هریک از کشور‌های اسلامی، در جهان اسلام به مثابه اجزاء یک پیکر واحد هستند و هر‌چه از نظر اعتقادی و فرهنگی به هم نزدیک‌تر باشند، یک کلونی منسجم‌تر را تشکیل می‌دهند؛ بنابراین هر ملتی جدا بیفتد، قادر به ادامه حیات نیست. بر این اساس ایران اگر به بهانه ملی گرایی (شعار نه غزه نه لبنان) از همپیمانان خود مثل یمن، عراق، لبنان، پاکستان، سوریه و... فاصله بگیرد، راحت‌تر طعمه جهانخواران خواهد شد.

اگر «ملت» را به عنوان یک واحد سیاسی-جغرافیایی خودبسنده و «امت» را به عنوان یک مجموعه‌ی فراملی بر پایه‌ی عقیده، در نظر بگیریم، نادیده گرفتن یکی به معنای انزوای دیگری است.

نظر شهید حاج قاسم سلیمانی را می‌توان بهترین پاسخ و راهکار به آن دسته از کنشگران سیاسی دانست که درصدد این هستند که منازعه‌ای صوری را بین ملت و امت را مطرح و تئوریزه کنند.

ایشان با طرح شعار «ما ملت امام حسین (ع) هستیم» ملیت را با مذهب در هم آمیخت تا پرنده تمدن اسلامی با دو بال «ملت» و «امت» به پرواز درآید و به اوج برسد.

جالب این است که حدود چهار سال قبل رهبر انقلاب (۱۱دی‌ماه۱۴۰۰) در دیدار با خانواده سردار شهید سلیمانی با انتقاد از کسانی که خواسته یا ناخواسته خط دشمن در ترویج دوگانه دروغین «ملت و امت» را دنبال می‌کنند، گفتند: «حاج قاسم ثابت کرد که می‌توان «ملی‌ترین» و در عین حال «امتی‌ترین» بود.

همچنین ایشان در مهر ۱۴۰۲ در دیدار دست‌اندرکاران برگزاری دومین کنگره ملی بزرگداشت شهدای استان همدان می‌فرماید:
«اسلامیّت و ایرانیّت دو قطب متضاد نیستند، بلکه یک حقیقتند. هر کسی طرف‌دار اسلام شد، هر کسی سرباز اسلام شد، از هر ارزشی ــ از جمله ارزش میهن و وطن ــ به طور طبیعی دفاع می‌کند. حُبُّ الوَطَنِ مِنَ الایمَان؛ این از ایمان است.»

در مکتب اسلام و ایدئولوژی انقلاب اسلامی، مفاهیم «امت» و «ملت» نه‌تن‌ها در تعارض با یکدیگر نیستند، بلکه مکمل یکدیگر در ایجاد انسجام و اقتدار ملی‌اند. دشمن، با ترفند طرح دوگانه‌ی امت و ملت، در پی القای شکاف و تضعیف وحدت جامعه اسلامی است؛ در حالی که اسلام نگاهی فراملی و جهان‌شمول دارد و مرز‌های جغرافیایی را مانعی برای برادری دینی نمی‌داند، اما این به معنای بی‌اعتنایی به ملیت و دفاع از وطن نیست.

در آموزه‌های اسلام، دفاع از سرزمین نه‌تن‌ها وظیفه‌ای ملی، بلکه یک تکلیف دینی است. پیامبر اسلام (ص) می‌فرمایند:
«إنَّ اللهَ یُبغِضُ رجلاً یُدخَلُ علیه فی بیته ولا یُقاتِلُ»: خداوند از مردی که در خانه‌اش مورد هجوم قرار گیرد و دفاع نکند، نفرت دارد.

از سوی دیگر، ملیت و وطن‌دوستی نه تنها مغایر با تفکر امت‌محور نیست، بلکه بستر مناسبی برای همدلی، هم‌افزایی اجتماعی و زایش قدرت فرهنگی در درون کشور ایجاد می‌کند.

اکنون که کشور بیش از هر زمان دیگری نیازمند انسجام ملی، وحدت اجتماعی، قدرت فرهنگی و اقتدار سیاسی است، هرگونه طرح دوگانه‌ساز و تفرقه‌برانگیز در زمینه امت و ملت، نه یک بحث علمی یا مصلحت‌اندیشی سیاسی، بلکه اشتباهی راهبردی و خطایی ایدئولوژیک خواهد بود.

انسجام ملی، پایه اقتدار سیاسی است و تضعیف آن، دقیقاً همان چیزی است که دشمن در پی آن است.

بنابراین، دوگانه‌سازی و تقابل این دو مفهوم، به جای ایجاد یک جامعه‌ی پایدار و سازگار، به ضعف و آسیب‌پذیری هر دو بخش منجر می‌شود.

طبعا هیچ عقل سلیمی راضی به تضعیف وطن خویش در مقابل دشمن خونخوار نخواهد بود، مگر آن که...