اسرائیل فلان نقطه را بمباران کرد روزنامه‌نگاریِ جنگ نیست/ در شرایط جنگ شما باید به دنبال تولید فیک نیوز، اخبار جعلی یا شایعه باشید

به گزارش پایگاه خبری 598 به نقل از فردارسانه – عباس اسدی، دانشیار و مدیر گروه روزنامه‌نگاری در دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی است. پس از جنگ ۱۲ روزه فرصتی شد تا در خصوص عملکرد روزنامه‌ها در حوزه روزنامه‌نگاری جنگ، ابعاد و چالش‌های آن، گفت‌و‌گویی با دکتر اسدی داشته باشیم.

شناخت جنگ و فنون روزنامه‌نگاری؛ پیش‌نیاز روزنامه‌نگاری جنگ

او درباره ماهیت روزنامه‌نگاری جنگ گفت: «روزنامه‌نگاری جنگ یکی از شاخه‌های روزنامه‌نگاری بحران است؛ اما به طور مستقل می‌توان راجع به آن صحبت کرد. فعالان این حوزه روزنامه‌نگاری، حوزه جنگ، انواع جنگ، تاریخچه، جامعه‌شناسی، ابعاد و شاخص‌های مختلف جنگ را به طور کامل می‌شناسند. همواره با متخصصان، کارشناسان و صاحب‌نظران این حوزه در ارتباط هستند و همواره به جستجوی اطلاعات می‌پردازند. در تلاش هستند تا جنگ‌های پیش‌رو را پیش‌بینی کنند و اگر جنگی رخ می‌دهد به نحو مناسب پوشش می‌دهند تا مورد استفاده مخاطبان‌شان قرار بگیرد و پیش‌بینی‌ها و اطلاعاتی که می‌دهند متناسب با مخاطبان خاص خودش باشد. آنها علاوه بر اینکه جنگ را می‌شناسند، روزنامه‌نگاری را نیز می‌شناسند.»

جریان موازی جنگ روانی و فیزیکی در رسانه‌ها

نویسنده کتاب «روزنامه‌نگاری در جهان معاصر» درباره ابعاد روزنامه‌نگاری جنگ افزود: «روزنامه‌نگاری جنگ دو بُعد دارد؛ یکی پوشش اخبار جنگ‌های فیزیکی است، بُعد دیگر به جنگ‌های روانی مربوط می‌شود. جنگ فیزیکی و نظامی در شرایط خاص اتفاق می‌افتد؛ اما در مورد جنگ روانی می‌توان گفت که همیشه در جریان است. به عبارتی جنگ روانی در رسانه‌ها راه می‌افتد تا جنگ فیزیکی هم رخ دهد؛ یعنی ابتدا جنگ روانی توسط روزنامه‌نگاران و در رسانه‌ها زمینه‌سازی می‌شود، جنگ فیزیکی و نظامی هم به دنبال آن رخ می‌دهد. وقتی که جنگ نظامی رخ داد، جنگ روانی و فیزیکی به موازات هم پیش می‌روند. به عبارتی روزنامه‌نگاری جنگ را می‌توانیم این‌طور تقسیم‌بندی کنیم: روزنامه‌نگاری قبل از وقوع جنگ، در حین جنگ و پس از وقوع جنگ؛ یعنی در این سه حالت، روزنامه‌نگاری کار خودش را انجام می‌دهد. به عبارتی روزنامه‌نگاری جنگ، فقط در مقطع جنگ اتفاق نمی‌افتد؛ به عنوان مثال بین امریکا و ویتنام سال‌هاست که جنگ تمام شده اما می‌بینیم که هنوز آثار و ابعاد آن در رسانه‌ها منتشر می‌شود. هنوز در سالگرد انواع جنگ‌هایی که در تاریخ رخ داده، پوشش خبری توسط رسانه‌ها انجام می‌شود و ابعاد تازه کشف‌شده از خسارت‌ها و نوع تسلیحاتی که وجود داشته پوشش داده می‌شود.»

عبور از اطلاع‌رسانی به سمت تحلیل

اسدی در توصیف روزنامه‌نگاران جنگ گفت: «روزنامه‌نگارانی هستند که در حوزه جنگ متخصص و صاحب‌نظر شده‌اند. هر کسی نمی‌تواند در این حوزه ورود کند مگر اینکه در آن زمینه مطالعات گسترده و عمیق داشته باشد. در حالی که می‌بینید در کشور ما کسانی که اخبار جنگ را پوشش می‌دهند متاسفانه هیچ شناختی از جنگ نظامی و روانی مانند تکنیک‌ها و فنون ندارند و راهبردهای جنگ را نمی‌شناسند .در کشور ما مثلا اطلاع‌رسانی می‌کنند که به فرض اسرائیل فلان نقطه را بمباران کرد، این روزنامه‌نگاری جنگ نیست. در روزنامه‌نگاری جنگ باید بتوانید ضمن اینکه خبر می‌دهید تحلیل‌های اختصاصی بدهید و مطالب منحصر‌به‌فرد منتشر کنید، به طوری که رقبای شما به آن تفسیرها و تحلیل‌ها دسترسی ندارند. این اخبار یکی دو خطی که به فرض از بمباران یک نقطه منتشر می‌شود به خبرهای فوری معروفند، گاهی حتی اخبار تکمیلی هم منتشر نمی‌شود. در این صورت مخاطب رسانه یا از پیگیری خبر منصرف می‌شود یا به دنبال راهی می‌گردد تا به اخبار تکمیلی دست پیدا کند.»

سرویس جنگ، مفقود در رسانه‌ها

نویسنده کتاب «تاریخ سیاسی مطبوعات معاصر» در تشریح وضعیت حاکم روزنامه‌نگاری جنگ در حال حاضر گفت: «در کشور ما روزنامه‌نگاری جنگ وجود ندارد و علی رغم اینکه هشت سال جنگ تحمیلی داشتیم نتوانستیم در این مدت خبرنگار جنگ تربیت کنیم. سرویس‌های مرتبط با روزنامه‌نگاری جنگ نداریم. ممکن است بگویند ما جنگی نداشتیم پس به سرویس جنگ نیاز نداشتیم؛ اما جنگ صرفاً به صورت فیزیکی اتفاق نمی‌افتد و جنگ روانی همیشه وجود دارد. در کشور ما در طول ۴۵ سال گذشته همیشه جنگ روانی وجود داشته و باید سرویس‌های مرتبط با جنگ تعریف می‌کردیم که متاسفانه این اتفاق رخ نداده است. همیشه مردم ما اخبار حین جنگ را می‌خواندند و قبل و بعد از جنگ را پوشش نداده شده ‌است. این نشان می‌دهد روزنامه‌نگاری جنگ در کشور ما هنوز شکل نگرفته است. فعالان در حوزه روزنامه‌نگاری جنگ، جنگ را بلد نیستند و صرفاً به تکنیک‌های روزنامه‌نگاری مسلط هستند یا جنگ را به خوبی بلدند اما به تکنیک‌های روزنامه‌نگاری مسلط نیستند. افرادی که فنون روزنامه‌نگاری را بلدند و جنگ را می‌شناسند اندک و انگشت‌شمار هستند و نمی‌توانند دیده شوند. نکته بعدی این است که ما در ایران روزنامه‌نگاری را به تکنیک تقلیل دادیم اما روزنامه‌نگاری فقط تکنیک نیست. روزنامه‌نگاری یعنی شناخت و پرداختن به سوژه و تبیین آن، همچنین متقاعد کردن مخاطب با تکنیک‌ها و غیره. در حالی که روزنامه‌نگار باید تولید کند و صرفاً استفاده ماهرانه از قالب کافی نیست و آن بینش پشت سوژه بسیار مهم است.»

تغییر مفهوم اخلاق حرفه‌ای در زمان جنگ

دانشیار دانشکده علوم ارتباطات در دانشگاه علامه طباطبایی در پایان درباره مسئولیت حرفه‌ای روزنامه‌نگاران در زمان جنگ نیز گفت: «دروازه‌بانی خبر یک مفهوم کلیشه‌ای است. در واقع دروازه‌بانی خبر در روزنامه‌نگاری جنگ با خبرنگاری در حوزه‌های دیگر تفاوتی ندارد. اما نوع اطلاعاتی که در اینجا انتخاب و گزینش می‌شود ممکن است متفاوت باشد. ما نمی‌توانیم با معیارهای روزنامه‌نگاری معمول به سراغ روزنامه‌نگاری جنگ هم برویم. به عبارتی در شرایط جنگ شما باید به دنبال تولید فیک نیوز، اخبار جعلی یا شایعه باشید. در زمان جنگ باید سانسور و خودسانسوری اتفاق بیفتد. شرایط جنگی ایجاب می‌کند که این مدل کار کنید. در زمان جنگ نباید هر اخباری را منتشر کنید؛ به عنوان مثال وقتی یک نقطه بمباران شد اگر اطلاعات دقیقی از خسارات بدهید، در حالی که دشمن نمی‌داند چه خسارتی به بار آمده، این امر اشتباه است. زیرا ممکن است برای اهداف بعدی خودش از این اطلاعات استفاده کند. در شرایط جنگی پنهانکاری و غیراخلاقی رفتار کردن باید یک اصل باشد. در زمان جنگ نباید از اخلاق حرفه‌ای روزنامه‌نگاری استفاده کنید و باید کنار گذاشته شود. در شرایط جنگی وقتی دشمن شما را می‌کوبد، شما هم باید او را بکوبید. کدام اخلاق و کدام مسئولیت حرفه‌ای اهمیت دارد؟ نمی‌توانید بگویید من به اخلاق و مسئولیت اجتماعی پایبندم. شما موظفید در راستای تامین امنیت ملی و تامین جان مردم باید از اخلاق عدول کنید.»