رذیلت اجتماعی که می‌تواند یک ملت را فلج کند

به گزارش پایگاه خبری 598، حجت الاسلام والمسلمین محمدهادی فلاح در یکی از سخنرانی‌های خود به موضوع «تحییر و تحیّر یا همان ایراد و خرده گیری» اشاره کرده است که تقدیم شما فرهیختگان می شود.

بسم الله الرحمن الرحیم؛ «تحییر» و «تحیّر» ـ یعنی ایراد گرفتن و خرده‌گیری از دیگران ـ هنگامی که از روی هوای نفس انجام شود، رذیله‌ای اخلاقی است.

گاهی انسان نه برای هدایت دیگران و نه برای اصلاح حال آنان، بلکه صرفاً برای آنکه دل خود را خنک کند، به دیگران ایراد می‌گیرد.

در واقع، هدف او خیرخواهی نیست، بلکه فقط می‌خواهد دل خودش آرام شود.

ریشه‌ی بسیاری از این تحییرها و خرده‌گیری‌ها در حسادت، خودخواهی، خودپسندی و خودبرتربینی نهفته است.

انسان از سر حسد به دیگری خرده می‌گیرد، یا از سر خودبینی و برای اثبات برتری خود به دیگران ایراد می‌گیرد.

تحییر و تحیّر چون از رذایل اجتماعی است، آثار اجتماعی فراوانی دارد. من در اینجا دو سه مورد از آثار اجتماعی آن را بیان می‌کنم و سپس به آثار فردی آن نیز اشاره خواهم کرد.

* آثار و عواقب اجتماعی تحییر و خرده‌گیری

نخستین اثر اجتماعی این رذیلت آن است که اعتماد به نفس و عزت نفس جامعه را تضعیف می‌کند.

اگر در جامعه‌ای عادت شود که مردم مدام از یکدیگر ایراد بگیرند و خرده‌جویی کنند، این رفتار به تدریج به صورت یک فرهنگ درمی‌آید.

در چنین جامعه‌ای، عزت نفس جمعی پایین می‌آید، روح اعتماد و احترام متقابل سست می‌شود و افراد احساس بی‌ارزشی و ناتوانی می‌کنند.

اثر دوم این است که جامعه را در کارهای جمعی فشل و ناتوان می‌سازد.

فرض کنید جامعه‌ای با مشکلی روبه‌رو است و باید با همکاری دسته‌جمعی آن را حل کند. اما این رذیلتِ خرده‌گیری، به سبب ریشه‌دار شدن در رفتار افراد، چنان فضای خوف و تردیدی ایجاد می‌کند که هیچ‌کس جرأت اقدام نمی‌کند.

هر کس می‌ترسد دیگری از او ایراد بگیرد. وقتی این حالت از سطح فردی به سطح جمعی سرایت کند، آثار وخیمی در پی خواهد داشت.

به تدریج جامعه در انجام کارهای گروهی ناتوان می‌شود و روحیه‌ی همکاری و همدلی از بین می‌رود.

هرکس منتظر می‌ماند دیگری پیش‌قدم شود و کاری را انجام دهد، و در نتیجه، مشکلات جمعی بی‌پاسخ می‌ماند.

اثر سوم این رذیلت آن است که فضائل جمعی و ارزش‌های اخلاقی در جامعه رنگ می‌بازد.

در محیطی که خرده‌گیری و اشکال‌تراشی رایج شود، ارزش‌ها جابه‌جا می‌شود، نیکی‌ها فراموش می‌گردد و فضائل انسانی از میان می‌رود. همه‌ی این‌ها از آثار همان روحیه‌ی تحییر و تحیّر است.

* آثار و عواقب فردی تحییر و خرده‌گیری

در حوزه‌ی فردی نیز آثار این رذیلت بسیار سنگین است. از جمله مهم‌ترین آن‌ها این است که انسان به همان چیزی که به دیگری عیب گرفته است، مبتلا می‌شود.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «مَن عَیَّرَ أَخاهُ بِذَنبٍ قَد تابَ مِنهُ لَم یَمُتْ حَتّی یَعمَلَهُ»؛ یعنی هر کس برادر مؤمن خود را به خاطر گناهی که از آن توبه کرده سرزنش کند، نمی‌میرد تا خودش آن گناه را مرتکب شود.

معنای حدیث آن است که خداوند چنین شخصی را زنده نگه می‌دارد تا همان عملی را که آن مؤمن از آن توبه کرده بود، خود او انجام دهد و به همان گناه گرفتار شود.

در جایی دیگر پیامبر فرمودند: «التائب من الذنب کمن لا ذنب له»؛ کسی که از گناه توبه کرده است، مانند کسی است که اصلاً گناهی نکرده است.

بنابراین، اگر من به کسی که از گناهش توبه کرده ایراد بگیرم، در حقیقت به انسانی عیب گرفته‌ام که از دیدگاه خداوند بی‌گناه است. چنین کاری گناهی بزرگ و از مصادیق حق‌الناس است.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: آن کسی که برادر مؤمنش را به خاطر گناهی که توبه کرده سرزنش کند، زنده می‌ماند تا خودش همان گناه را مرتکب شود، مگر آنکه زودتر توفیق توبه یابد، رضایت آن مؤمن را جلب کند و از او حلالیت بطلبد.

توبه در اینجا تنها گفتن «استغفرالله» نیست؛ زیرا اینجا حق‌الناس است و باید با توبه‌ی علنی و اصلاح عملی همراه باشد.

امام صادق علیه‌السلام نیز فرمودند: «مَن عَیَّرَ مُؤمِناً بِذَنبٍ لَم یَمُتْ حَتّی یَرتَکِبَهُ»؛ هر کس مؤمنی را به سبب گناهی سرزنش کند، نمی‌میرد تا خودش همان گناه را انجام دهد.

در ادامه فرمودند: «مؤمن ناموس خداست.»

یعنی خداوند و حجج الهی اجازه نمی‌دهند کسی به مؤمن بی‌احترامی کند.

تنزل مقام حضرات معصومین علیهم‌السلام به عنوان نفوس کامل، برای دستگیری از مؤمنان و دفاع از آنان است تا مؤمن در زمین غریب و بی‌پناه نباشد.

پس، تحقیر مؤمن شوخی‌بردار نیست و خدا و نمایندگانش اجازه‌ی چنین کاری را نمی‌دهند.

در حدیث دیگری از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آمده است: «مَن عَیَّرَ مُؤمِناً بِشَیءٍ لَم یَمُتْ حَتّی یَرتَکِبَهُ»

هر کس مؤمنی را به چیزی عیب بگیرد ـ هر چند آن عیب گناه هم نباشد، بلکه فقط سلیقه‌ی شخصی باشد، مثلاً در نوع پوشش، راه رفتن یا طرز بیان او ـ نمی‌میرد تا خودش همان کار را انجام دهد.

این شامل مواردی هم می‌شود که اصلاً گناهی در کار نیست، بلکه صرفاً از روی توهم، سلیقه یا شوخی، فردی را تحقیر می‌کنیم.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله می‌فرماید: حتی اگر آن مؤمن اصلاً مرتکب آن عمل نشده باشد، اما شخصی از روی نیت آزار، مچ‌گیری و تحقیر، آن را به عنوان عیب مطرح کند، خداوند او را به همان رفتار گرفتار می‌کند.

در نتیجه، «خرده‌گیری» و «تحییر» نه تنها خلاف اخلاق است، بلکه از نظر شرع نیز گناه محسوب می‌شود، به‌ویژه اگر نسبت به مؤمنی باشد که سرش به کار شریعت و ایمان است.

بسیاری از ما به عادت گرفتار خرده‌گیری شده‌ایم، در حالی که پیامبر رحمت و امامان معصوم علیهم‌السلام هشدار داده‌اند که چنین رفتاری عواقب سنگینی دارد.

باید دانست گاهی با همین ایراد گرفتن‌ها، انسان نعمتی را که خداوند به او عطا کرده است از خود سلب می‌کند.

نعمتی که شاید به واسطه‌ی دعای صاحب نفسی به او داده شده باشد. با توهمات و قضاوت‌های بی‌اساس، همان لطف الهی را از بین می‌برد.

اگر در جامعه‌ای «تحییر»، «تحیّر»، «مچ‌گیری» و «سرزنش و نکوهش» زیاد شود، اعتماد به نفس و عزت نفس جمعی کاهش می‌یابد، جامعه در کار جمعی ناتوان می‌شود و فضائل جمعی رنگ می‌بازد.

در بعد فردی نیز هر کس بی‌دلیل و غیرشرعی به دیگران ایراد بگیرد و آنان را مورد تحقیر قرار دهد، طبق فرمایش پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و امام صادق علیه‌السلام، بدون تردید به همان عیبی که گرفته است مبتلا خواهد شد؛ چه آن عمل واقعاً خطا باشد، چه فقط پندار او.

برای شنیدن و دانلود صوت اینجا را کلیک کنید