دلیل لقب «اولوالعزم» برای برخی پیامبران چیست؟

به گزارش پایگاه خبری 598، واژه «اولوالعزم» در قرآن به معنای اراده و تصمیم راسخ برای انجام مأموریتی بزرگ است و جایگاهی ویژه و متمایز در متون دینی دارد.

کلمۀ «اولو العزم» در قرآن

کلمۀ «اولو العزم» یک‌بار در قرآن آمده است. خداوند می‌فرماید: «فَاصْبِرْ کَما صَبَرَ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُل...»؛۱ مانند رسولان اولو العزم صبر کن و...".

معنای عزم در لغت و شریعت

عزم به معنای ارادۀ محکم و استوار است. راغب در مفردات می‌گوید: عزم به معنای تصمیم گرفتن بر انجام کاری است.۲

در لغت‌نامه لسان العرب آمده است: رسولان اولو العزم کسانی هستند که تصمیم بر انجام امر خدا که بر آن متعهد َشده‌اند گرفته‌اند.۳

در قرآن مجید، عزم گاهی به معنای صبر به کار رفته،۴ و گاه به معنای وفای به عهد.۵

در کتاب‌های تفسیری آمده است: با توجه به این‌که پیامبران صاحب شریعت جدید و آیین تازه با مشکلات و گرفتاری‌های بیشتری روبرو بودند، و برای مقابله با آن، عزم و ارادۀ محکم‏‌تری لازم داشتند، به این دسته از پیامبران، اولو العزم اطلاق شده است و اگر بعضی، عزم و عزیمت را به معنای حکم و شریعت تفسیر کرده‏‌اند،۶ به همین مناسبت است، و گرنه عزم در لغت به معنای شریعت نیامده است.۷

اولو العزم بودن پیامبر، نشانۀ صاحب شریعت بودن آن پیامبر است. به عبارت دیگر، آن پیامبر، دارای دینی خاص است که پیامبران هم‌زمان او، یا بعد از او باید دین او را ترویج دهند،۸ تا زمانی که پیامبری با آیین جدید و شریعت تازه ظهور کند.

ذکر پیامبران صاحب شریعت در قرآن

خداوند هم در قرآن به تشریع دین و ابلاغ آن توسط پیامبران اشاره می‌کند و نام چهار پیامبر غیر از پیامبر اسلام که آخرین دین الهی توسط وی آورده شد، و در این آیه مورد خطاب است - را که دارای دین و شریعتی خاص بودند، می‌آورد:«برایتان از دین همان را تشریع کرد که نوح(ع) را بدان توصیه فرمود، و آنچه ما به تو وحی کردیم و به ابراهیم و موسی و عیسی(ع) توصیه نمودیم این بود که دین را بپا دارید و در آن تفرقه نیندازید».۹

دیدگاه مفسران و روایات درباره اولوالعزم

اگر چه بعضی از مفسّران عموماً غیر شیعه قرون اولیّۀ اسلام، پیامبران اولو العزم را کسانی دانستند که مأمور به جهاد بودند و یا مکاشفات‌شان را اظهار کرده‌اند، و در تعیین مصداق هم از حضرت نوح، ابراهیم، اسحاق، یعقوب، یوسف، ایّوب، یا ابراهیم، نوح، هود(ع) و محمد(ص) نام برده‌اند،۱۰ ولی روایات ائمه(ع)، هم به وجه تسمیۀ اولو العزم صراحت دارد و هم به بیان صفات اولو العزم و تعیین مصداق.

صفات بارز پیامبران اولوالعزم در روایات

دارای دعوت همگانی و جهان‌شمول برای انس و جنّ بوده‌اند.۱۱

شریعت و دین مستقل و تازه‌ای داشتند.۱۲

کتاب آسمانی داشتند.۱۳

در این سه مورد، به سه خصوصیت بارز این پیامبران اشاره شده است؛ یعنی دعوت جهان‌شمول، دین و کتاب الهی.

شرایط پیامبران اولوالعزم از دیدگاه امام رضا(ع)

در روایتی از امام صادق(ع) شرط دوم و سوم کنار هم آمده است که برای جواب به قسمت بعدی سؤال(چرا بعضی از انبیا با این‌که کتاب داشتند، ولی اولو العزم نبودند؟) کفایت می‌کند.

امام رضا(ع) در جواب کسی که از ایشان می‌پرسد این پیامبران چگونه اولو العزم شدند؟ می‌فرماید: «چون که برانگیخته شدند(نوح و ابراهیم و ...) به کتاب و شریعتی خاص».۱۴

پس داشتن کتاب یکی از شرایط پیامبران اولوالعزم است. امّا دو شرط مهم دیگر نیز در این‌جا وجود دارد که یکی داشتن دعوت جهان‌شمول برای همۀ انسان‌ها و جنّیان، و دیگری داشتن شریعتی مستقل و تازه است.

باید توجه داشت معنای شریعت مستقل این نیست که با شریعت پیامبران قبل کاملا متفاوت باشد و با آن سازگاری نداشته باشد، بلکه معنایش این است که بنابر مقتضیات زمان، شریعت‌ها هم متفاوت می‌شد که این امری طبیعی است.

چرا حضرت داوود(ع) اولوالعزم نیست؟

حضرت داوود(ع) اگر چه دارای کتاب آسمانی است، ولی کتاب ایشان، کتاب احکام و شریعت مستقل و تازه نبود، چنان‌که حضرت آدم، شیث و ادریس(ع) هم دارای کتاب بودند، ولی اولو العزم نبودند.۱۵

در روایات، به صراحت اسامی پیامبران اولو العزم بیان شده است. از امام علی بن الحسین(ع) نقل شده است:پیامبران اولو العزم پنج نفرند: حضرت نوح، ابراهیم، موسی، عیسی(ع) و حضرت محمد(ص).۱۶

هم‌چنین این معنا از امام صادق۱۷ و امام رضا(ع)۱۸ نیز رسیده است. در روایات، از کتب حضرت نوح و ابراهیم(ع) به نام «صحف» یاد شده است، اگر چه در قرآن از کتاب موسی(ع) نیز به نام صحف نام برده شده است،۱۹ولی به مجموع آن صحیفه‌ها تورات می‌گویند. کتاب حضرت عیسی(ع) انجیل و کتاب حضرت محمد(ص) هم قرآن است.

امّا «اوستا» که کتاب زرتشتیان است، آیا همان کتاب آسمانی زرتشت باشد، جای تأمل است.

پی‌نوشت:

۱. احقاف، ۳۵.

۲. راغب اصفهانی، مفردات الفاظ قرآن، واژه «عزم».

۳.«و أُولُو العَزْمِ من الرُّسُلِ: الذینَ عَزَمُوا علی أَمرِ الله فیما عَهِدَ إلیهم». ابن منظور، لسان ‏العرب، ج ۱۲، ص ۳۹۹.

۴. شوری، ۴۳ .

۵. طه، ۱۱۵ .

۶. علامه طباطبائی می‌گوید: این‌که عزم به معنای «عزیمت» یعنی حکم و شریعت باشد، توسط روایات اهل‌بیت(ع) تأیید شده است. طباطبائی، سید محمد حسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱۹، ص ۲۱۹، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، ۱۴۱۷ق.

۷. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۲۱، ص ۳۷۸، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.

۸. مصباح یزدی، محمد تقی، اصول عقائد، ص ۲۳۹، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ چهارم، ۱۳۷۹.

۹. شوری، ۱۳.

۱۰ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۱۱، ص ۳۵، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.

۱۱. همان، ص ۳۳.

۱۲. همان، ص ۳۴؛ شیخ صدوق، علل الشرائع، ج ۱، ص ۱۲۲ – ۱۲۳، باب ۱۰۱، قم، کتاب فروشی داوری، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.

۱۳.بحار الانوار، ج ۱۱، ص ۳۵.

۱۴. همان، ص ۵۶.

۱۵.المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۲، ص ۱۴۲.

۱۶. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، محقق و مصحح: موسوی جزائری، سید طیب،‏ ج ۲، ص ۳۰۰، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق؛ بحار الانوار ، ج ۱۱، ص ۳۲.

۱۷. بحار الانوار، ج ۱۱، ص ۵۶.

۱۸.علل الشرائع، ج ۱، ص ۱۲۲ - ۱۲۳، باب ۱۰۱.

۱۹. اعلی ، ۱۹.

منبع: اسلام کوییست