چرا خروج ایران از NPT مهم است و غرب چگونه پاسخ می‌دهد؟

پایگاه خبری 598: خروج ایران از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای، مدتی است به‌عنوان یکی از حساس‌ترین سناریوهای محتمل در نظام بین‌الملل مورد توجه قرار گرفته است. اهمیت این موضوع به ماهیت و جایگاه این معاهده در معماری حقوقی و سیاسی نظام منع اشاعه جهانی بازمی‌گردد. NPT یکی از معدود معاهداتی است که خصلت جهانی داشته و بخش مهمی از عرف بین‌المللی در حوزه عدم اشاعه را بازتاب می‌دهد. بنابراین هرگونه خدشه بر پایبندی یک عضو کلیدی، پیامدهایی فراتر از سطح ملی خواهد داشت و بر بنیان‌های مشروعیت این رژیم حقوقی تاثیرگذار است.

ماندن ایران در چارچوب NPT، ابزاری حیاتی برای حفظ نوعی نظارت حقوقی و سیاسی بر فعالیت‌های هسته‌ای کشور است. این معاهده در واقع مهم‌ترین سازوکاری است که تعهد الزام‌آور حقوقی ایران را برای عدم حرکت به سمت تسلیحات هسته‌ای تثبیت می‌کند و همزمان زمینه مشروعیت‌بخشی به اقدامات شورای امنیت برای اعمال فشارهای بین‌المللی علیه ایران را فراهم می‌آورد. 

بدین حیث خروج ایران از این معاهده، دسترسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تأسیسات هسته‌ای ایران را به‌شدت محدود خواهد ساخت و امکان استناد به مبانی حقوقی پیشین برای پاسخگو ساختن جمهوری اسلامی ایران در جامعه بین‌الملل به شدت تضعیف خواهد شد. لذا در غیاب عضویت ایران، هرگونه اقدام سیاسی یا حتی نظامی علیه این کشور فاقد پشتوانه حقوقی کافی در چارچوب قواعد الزام‌آور بین‌المللی خواهد بود و از سویی دیگر خروج ایران از NPT بحرانی بنیادین برای رژیم حقوقی منع اشاعه محسوب می‌شود. 

نکته مهمی که می‌بایست در محاسبات جامعه جهانی برجسته شود، عدم قصد و تمایل جمهوری اسلامی ایران به ساخت سلاح هسته‌ای است. نگاه ایران به توان هسته‌ای، همواره مبتنی بر حقوق مشروع استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای بوده است و تهدید به خروج ایران از معاهده، نه آنکه به‌منزله تمایل به قانون‌گریزی یا کارشکنی ایران باشد، بلکه بیش از هر چیز واکنشی حقوقی و سیاسی به رفتار دوگانه غرب و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. 

در این چارچوب خروج احتمالی ایران از NPT آشکارا این تبعیض را نمایان ساخته و مشروعیت غرب در دفاع از این معاهده را به چالش می‌کشد. از همین روست که دولت‌های اروپا و آمریکا چنین خروجی را تهدیدی وجودی تلقی می‌کنند و با استفاده از تمامی ظرفیت‌های سیاسی، اقتصادی، حقوقی و دیپلماتیک درصدد ممانعت از آن هستند.

آمریکا و اروپا ناگزیرند برای جلوگیری از این سناریو به سیاستی چندوجهی متوسل شوند که ترکیبی از تحریم و فشار و مشوق‌های فریبنده است. در برابر این رویکرد، ایران همچنان بر حق مشروع خود برای توسعه صلح‌آمیز انرژی هسته‌ای تأکید خواهد داشت تا روشن سازد هیچ قدرتی نمی‌تواند این کشور را از حقوق قانونی و مسلم خویش محروم نماید.