نقش ماهواره ها در حکمرانی پدافندغیر عامل به بهانه پرتاب سه ماهواره ایرانی

پایگاه خبری 598: به بهانه پرتاب سه ماهواره ایرانی «پایا»، «ظفر» و نسخه ارتقاءیافته «کوثر»، می‌توان بار دیگر به نقش بنیادین پدافند غیرعامل در افزایش تاب‌آوری ملی، ارتقاء مدیریت بحران و تثبیت پایداری کشور در نظام حکمرانی نوین پرداخت. این رویداد، صرفاً یک موفقیت فناورانه یا علمی نیست، بلکه نشانه‌ای از ورود جمهوری اسلامی ایران به مرحله‌ای است که در آن، فضا به یکی از ارکان زیرساختی امنیت، توسعه و حکمرانی تبدیل شده و پدافند غیرعامل باید در قلب این معادله قرار گیرد.
پدافند غیرعامل، در منطق حکمرانی، ابزاری برای «پیشگیری از بحران» و «مدیریت پیامدهای تهدید» پیش از وقوع آن است. افزایش تاب‌آوری، به‌عنوان مفهوم محوری پدافند غیرعامل، به معنای توان نظام برای تحمل شوک‌ها، انطباق با شرایط بحرانی و بازگشت سریع به وضعیت پایدار است. ماهواره‌های پایا، ظفر و کوثر ارتقاءیافته، با کارکردهایی در حوزه سنجش از دور، پایش سرزمین، مدیریت منابع و پشتیبانی از تصمیم‌گیری، نقش مستقیمی در تحقق این تاب‌آوری ایفا می‌کنند.

◽️نخستین نقش پدافند غیرعامل در این زمینه، «پشتیبانی هوشمند از مدیریت بحران» است. مدیریت بحران کارآمد، وابسته به اطلاعات دقیق، به‌موقع و قابل اتکاست. داده‌های ماهواره‌ای، به‌ویژه در مواجهه با بلایای طبیعی نظیر سیل، زلزله، خشکسالی و آتش‌سوزی‌های گسترده، امکان ارزیابی سریع وضعیت، پیش‌بینی روندها و تخصیص بهینه منابع را فراهم می‌کند. حکمرانی پدافند غیرعامل باید تضمین کند که این داده‌ها در شرایط بحران، بدون وقفه، اختلال یا وابستگی خارجی در دسترس نهادهای مسئول قرار گیرند. در این چارچوب، ماهواره‌های بومی، یک لایه حیاتی از استقلال و پایداری اطلاعاتی کشور را شکل می‌دهند.

◽️دومین نقش کلیدی، «کاهش آسیب‌پذیری زیرساخت‌های حیاتی» است. پایداری ملی زمانی محقق می‌شود که زیرساخت‌های انرژی، آب، حمل‌ونقل، ارتباطات و امنیت غذایی در برابر تهدیدات طبیعی و انسان‌ساخت مقاوم باشند. پرتاب و بهره‌برداری از ماهواره‌های پایا، ظفر و کوثر ارتقاءیافته، امکان پایش مستمر این زیرساخت‌ها را فراهم می‌سازد. حکمرانی پدافند غیرعامل، با بهره‌گیری از این ظرفیت، می‌تواند رویکردی پیش‌نگرانه اتخاذ کرده و به‌جای واکنش پسینی، بر پیشگیری و کاهش خسارت تمرکز کند. این تغییر رویکرد، از مهم‌ترین مؤلفه‌های افزایش تاب‌آوری ملی است.
◽️سومین بعد، «ارتقاء پایداری تصمیم‌سازی حاکمیتی» است. در شرایط بحران، تصمیم‌های نادرست یا دیرهنگام می‌توانند خسارات جبران‌ناپذیری به منافع ملی وارد کنند. داده‌های فضایی بومی، امکان تصمیم‌سازی مبتنی بر شواهد را تقویت می‌کنند و از اتکای بیش از حد به منابع خارجی یا داده‌های ناقص می‌کاهند. پدافند غیرعامل در سطح حکمرانی، موظف است سازوکارهای نهادی لازم را برای یکپارچه‌سازی داده‌های ماهواره‌ای با نظام تصمیم‌گیری کشور طراحی کند تا این داده‌ها به‌صورت مؤثر در خدمت پایداری ملی قرار گیرند.

◽️چهارمین نقش، «تقویت پایداری در برابر تهدیدات ترکیبی» است. تهدیدات امروز، ترکیبی از فشارهای سایبری، اطلاعاتی، اقتصادی و محیط‌زیستی هستند. سامانه‌های فضایی، به‌ویژه در صورت فقدان حکمرانی پدافند غیرعامل، می‌توانند خود به نقاط آسیب‌پذیر تبدیل شوند. افزایش تاب‌آوری ملی مستلزم آن است که ماهواره‌ها، ایستگاه‌های زمینی و شبکه‌های پردازش داده، با اصول امنیت، افزونگی و بازیابی سریع طراحی و بهره‌برداری شوند. ارتقاء ماهواره کوثر را می‌توان گامی در مسیر بلوغ این نگاه دانست؛ مشروط بر آنکه این ارتقاء در چارچوب یک سیاست جامع پدافند غیرعامل تداوم یابد.

◽️در نهایت، پرتاب ماهواره‌های پایا، ظفر و کوثر ارتقاءیافته، فرصتی راهبردی برای بازتعریف نقش پدافند غیرعامل در حکمرانی کشور است. این رویداد نشان می‌دهد که پایداری ملی، نه‌تنها محصول قدرت نظامی، بلکه نتیجه سرمایه‌گذاری هوشمندانه در تاب‌آوری، مدیریت بحران و حکمرانی داده‌محور است. پدافند غیرعامل، در این معنا، پیشران امنیت پایدار و ضامن تداوم کارکردهای حیاتی کشور در شرایط عدم قطعیت است. آینده‌ای پایدار برای ایران، در گرو آن است که این نگاه، از سطح شعار به سطح عمل و نهادینه‌سازی راهبردی ارتقاء یابد.

مهدی متقیان
مشاورعالی استاندار و مدیرکل پدافندغیرعامل استان قم
۷ دی ماه ۱۴۰۴