سواد فضای مجازی و پرهیز از دوگانه سازی اجتماعی " هیاتی و غیر هیاتی"

از منظر جامعه شناسانه فهم پدیده های اجتماعی ما را نسبت به آن حساس تر کرده و امکان تغییراتی که منجر به تقویت انسجام اجتماعی شود را فراهم خواهد نمود.با گسترش ویروس کرونا ساحت های مختلف زندگی اجتماعی اعم از معیشت و امور اقتصادی،روابط خانوادگی،نظام آموزشی با چالش های جدی مواجه شد.

در ادامه مناسک دینی جمعی نیز تغییرات جدی را چون  تعطیلی نماز های جمعه و جماعت،تغییر شیوه  برگزاری مراسم  شب های قدر و حتی بسته شدن حرم و بقاع متبرکه را شاهد بود .اموری که تاکنون برای بعضی قابل تصور هم نبود.

در این میان اما فضای مجازی به مثابه یک بستر امکان نشر و حتی تشدید ایده های موافق و مخالف را فراهم نموده است و رجز خوانی هایی میان طرفداران ایده های مختلف در آن رخ می دهد.مطالبی که بعضا حتی به کذب در این فضا منتشر می شد همبستگی و انسجام اجتماعی را با خطر مواجه می کرد.

با نزدیک شدن به آغاز ماه محرم  و ایام عزاداری اباعبدالله (علیه السلام) مساله برگزار این مراسمات بار دیگر بر سر زبان ها افتاد، اما محرم کنشی جمعی با سویه های عاطفی با زمانمندی نسبتا بلند و در سطحی ملی که نه قابل تعطیل شدن است و نه براحتی قابل کنترل.پیش بینی می شد که هییات مذهبی،مداحان و کارگزاران این مراسمات تقاضای برگزاری آن را داشتند و مستقیم و غیر مستقیم بدان بپردازند.

بار دیگر فضای مجازی بستر بیان نظرات و اندیشه هایی شد که تکرار بعض ادبیات آن می بایست مورد تامل قرار گیرد:

"هیاتی ها" بیش از همه به سلامت اجتماعی اهمیت می دهند و...
"هیاتی ها" نسبت به قوانین حساسیت بالایی دارند و...
"هیاتی ها" در پویش همدلی نشان دادند که ...
این ادبیات به دلایلی درفضای عمومی گسترش یافت که به برخی از آن ها اشاره می شود:
1-    اول به دلیل اهمیت بسیار زیاد برگزاری مراسم عزاداری برای هییات مذهبی
2-    دوم به دلیل طعنه هایی که در فضای مجازی در دوران کرونا به نهاد دین و دینداران زده شد.
3-    انگیزه های درونی مومنانه که علاوه بر ایجاد روح جمعی،سختی های بیرونی را بر خود هموار می سازد و امکان برقراری نظم جمعی در مراسمات را تسهیل می نماید.

نکته اما اینجاست که مگر جز این است که مراسم عزاداری ماه محرم برای ایران زمین با همه فرق و مذاهب و ادیانش اهمیت دارد؟مگر جز این است که مراسم عزاداری هیچ وقت امری حاکمیتی نبوده و مردم خود جوش فعالیت های خود را در سخت ترین شرایط انجام داده اند؟مگر عزاداری ماه محرم مخصوص هیاتی هاست؟ اصلا این هیاتی ها چه کسانی هستند جز ما؟

بازنشر و بازتولید این ادبیات در حیث اجتماعی برای هبستگی و سرمایه اجتماعی آسیب زاست.وقتی اینگونه سخن از "هیاتی ها" به زبان می آوریم گویا دوگانه کاذبی وجود دارد به نام "هیاتی و غیر هیاتی".عزادار و غیر عزادار،دغدغه مند و غیردغدغه مند.

اما نکته دوم این که درست است که فرایند هویت یابی در نسبت من و دیگری شکل می گیرد ولی این من، هیاتی ها  و دیگری؛ غیر هیاتی ها نیستند ،هویت یابی دلدادگان حسین از مسیر هایی این چنینی شکل نمی گیرد چرا که همه حسینی هستیم و نظام مفاهیمی چون ایثار،عدالت خواهی،ظلم ستیزی،حریت و آزادی،شهادت هویت ما را شکل می دهد.

نکته سوم  این که کاربست این ادبیات لزوما مساله ساز نیست اما تاکید زیاد بر روی آن  و تولید و انتشار ادبیاتی (تقابلی یا حساسیت بر انگیر)که ممکن است حتی منشاء غیر داخلی داشته باشد در فضای مجازی توسط هرگروه یا فردی که با همبستگی ملی مشکل دارد کار دشواری نیست.افراد و جریان هایی که تا هر مساله ای پیش می آید مردم را در مقابل هم قرار می دهند و از احساسات مردم این سرزمین سوء استفاده می کنند.

لذا پیشنهاد می شود با افزایش سواد فضای مجازی آحاد مردم واکنش نشان دادن احساسی به این مسایل که درفضای مجازی رو به فزونی است را  مدیریت نمود چرا که همبستگی و انسجام ملی و سرمایه اجتماعی این کشور با خون های پاک شهدایی به دست آمده که نباید بدان بی اعتنا بود.

صالح اصغری - جامعه شناس و توسعه دهنده سواد فضای مجازی