گردشگری در قم؛ فرصت‌های بی‌صدا، ظرفیت‌هایی در حاشیه

به گزارش پایگاه خبری 598،  به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی نسیم قم، مریم فتحی پناه: ۵ مهر، روز جهانی گردشگری، فرصتی است برای بازخوانی نقش این صنعت در توسعه پایدار شهری و منطقه‌ای. در ایران، کمتر شهری به‌اندازه قم با نام گردشگری مذهبی گره‌خورده است؛ شهری که هرسال میزبان میلیون‌ها زائر از ایران و کشورهای منطقه است، اما باوجوداین حجم بالای ورود مسافر، سهم کمی از مزایای پایدار گردشگری دارد.

قم در کنار جایگاه مذهبی‌اش، در سال‌های اخیر درزمینهٔ گردشگری سلامت نیز موردتوجه قرارگرفته است؛ از حضور کلینیک‌های تخصصی و مراکز ناباروری گرفته تا استقبال بیماران از کشورهای همسایه مانند عراق، افغانستان و پاکستان. اما آیا این ظرفیت‌ها به‌درستی در مسیر توسعه گردشگری به کار گرفته‌شده‌اند؟

قم شهری مذهبی، اما نه‌فقط برای زیارت

شهر قم، با حرم حضرت معصومه(س)، مسجد مقدس جمکران، مدارس علمیه تاریخی و ده‌ها موقوفه‌ و مکان مقدس دیگر، یکی از قطب‌های گردشگری زیارتی جهان تشیع است. اما ساختار گردشگری در این شهر هنوز زیارت‌محور و توقف‌کوتاه‌مدت باقی‌مانده است.

بیشتر زائران داخلی تنها برای یک یا دو شب در قم اقامت می‌کنند، و زائران خارجی نیز اغلب از طریق کاروان‌های مذهبی به این شهر سفر می‌کنند بدون آن‌که با ظرفیت‌های فرهنگی، تاریخی، هنری یا حتی طبیعی آن آشنا شوند.

دکتر آقازاده استاد دانشگاه و یکی از فعالان حوزه گردشگری می‌گوید:
“قم در ذهن بسیاری از گردشگران فقط یک مقصد زیارتی است، نه تجربه‌ای فرهنگی یا تفریحی. ما نتوانسته‌ایم بسته‌های گردشگری ترکیبی طراحی کنیم که بازدید از اماکن تاریخی، بازار سنتی، کارگاه‌های صنایع‌دستی یا حتی طبیعت اطراف قم را هم شامل شود”.

علی قربان زاده که از کردستان به‌قصد زیارت با خانواده خود به قم سفرکرده است نیز می‌گوید: فقط برای زیارت حرم و مسجد مقدس جمکران و برای چند ساعت در قم توقف کرده و بعد به سمت اصفهان حرکت می‌کنیم، فکر نمی‌کنم قم جایی دیگه­ای برای رفتن و گردشگری داشته باشد، من از کسی چیزی نشنیده‌ام.

گردشگری سلامت؛ فرصتی که هنوز جدی گرفته نشده

در دهه گذشته، با گسترش درمانگاه‌ها و مراکز تخصصی مانند مرکز درمان ناباروری جهاد دانشگاهی قم، این شهر به مقصدی مهم برای گردشگری سلامت تبدیل‌شده است. بیماران خارجی به دلیل هزینه کمتر، خدمات قابل‌قبول، و نزدیکی فرهنگی و مذهبی به قم سفر می‌کنند. اما نبود زیرساخت‌های منسجم، خدمات ترجمه، اقامتگاه‌های متناسب با بیماران، و هماهنگی میان نهادهای درمانی و گردشگری ازجمله مشکلاتی است که موجب شده این فرصت همچنان بالقوه باقی بماند.

فاطمه دربند، مسئول پذیرش یک مطب چشم‌پزشکی در قم، می‌گوید:
“ما بیمارهایی داریم که از نجف، بصره، حتی کابل میایند و گاهی تا یک ماه در قم اقامت دارند تا دوران نقاهت آن‌ها سپری شود و دکتر موفقیت عمل آن‌ها را تائید کند. ولی وقتی می‌رسند اینجا، نمی‌دانند کجا باید بمانند، مترجم ندارند، یا کسی نیست خدمات جانبی به آن‌ها ارائه دهد. از بیمار استقبال می‌شود، ولی نه از گردشگر سلامت”.

چالش‌ها؛ از زیرساخت تا ذهنیت

قم باوجود موقعیت استراتژیک در کریدور تهران–جنوب، هنوز ازنظر زیرساخت گردشگری، در سطحی ابتدایی قرار دارد. کمبود هتل‌های باکیفیت، ضعف در سیستم حمل‌ونقل عمومی درون‌شهری، نبود مرکز اطلاع‌رسانی چندزبانه، و فقدان راهنماهای گردشگری آموزش‌دیده ازجمله موانعی هستند که تجربه گردشگری در این شهر را محدود کرده‌اند.

سارا، گردشگر مسلمان از هند به خبرنگار نسیم قم می‌گوید:
“حرم فوق‌العاده بود، ولی بیرون از حرم چیزی برای دیدن یا تجربه کردن نداشتیم. هیچ‌کس انگلیسی صحبت نمی‌کرد، راهنما قم را درست نمی‌شناخت و نتوانستیم از تمام مراکز گردشگری و تاریخی قم دیدن کنیم، من بیشتر اطلاعات خودم سرچ می‌کردم و از مسئول سفر می‌خواستم این مکان‌ها را پیدا کند.

راهکارهایی برای توسعه پایدار گردشگری در قم

کارشناسان معتقدند توسعه گردشگری در قم نیازمند نگاه فرابخشی و بلندمدت است، این‌که با ایجاد بسته‌های ترکیبی گردشگری مذهبی–تاریخی–سلامت مدت‌زمان اقامت مسافران را افزایش دهیم نیاز به همکاری و مشارکت نهادهای دینی، شهرداری و بخش خصوصی دارد.

اهمیت ایجاد سیستم حمل‌ونقل درون‌شهری زائرمحور و مسلط به زبان‌های رایج مانند عربی و انگلیسی بر کسی پوشیده نیست اما این‌که چرا این مهم هنوز در قم با چالش‌های زیادی روبه‌رو است هم عجیب است.

ما نیاز داریم راهنماهای بومی آشنا به زبان عربی، اردو و انگلیسی آموزش بدهیم که بتوانند جاذبه‌های کمتر شناخته‌شده قم مانند کاروان‌سراها، بازارها، موزه‌ها و طبیعت اطراف (مثلاً کویرهای اطراف و کوه‌های کهک) را به مسافران معرفی کنند.

و البته از همه مهم‌تر باید استراتژی بازاریابی گردشگری در قالب تبلیغات رسانه‌ای، پلتفرم‌های دیجیتال و همکاری با تورهای بین‌المللی مذهبی تدوین و به همه دستگاه‌های مرتبط ابلاغ شود.

امروز راه‌اندازی پایگاه اطلاع‌رسانی جامع گردشگری قم با چند زبان زنده دنیا باید در دستور کار قرار گیرد و در کنار   گفت‌وگوی مداوم با علما و نهادهای دینی برای حمایت از مدل‌های نوین گردشگری بدون خدشه به فضای مذهبی نیاز است دیده شود.

در شرایطی که بسیاری از شهرهای ایران درگیر رکود اقتصادی و بیکاری هستند، قم می‌تواند با تکیه‌بر گردشگری مسئولانه و هوشمند، الگویی برای توسعه پایدار مبتنی بر هویت فرهنگی و ظرفیت‌های واقعی باشد.

شهرهایی که می‌خواهند آینده را بسازند، باید از ظرفیت‌هایی که هم‌اکنون دارند، درست بهره بگیرند.