گزارش مجلس درباره وضعیت تأمین برق و مدیریت خاموشی‌ها

به گزارش پایگاه خبری 598، در جلسه علنی امروز مجلس شورای اسلامی، جلیل مختار سخنگوی کمیسیون انرژی، گزارش کمیسیون متبوعش در مورد بررسی وضعیت تأمین برق کشور و مدیریت خاموشی‌ها را قرائت کرد.

متن این گزارش به شرح زیر است:

«هیئت رئیسه محترم مجلس شورای اسلامی

با سلام و احترام

در اجرای تبصره (۱) ماده (۱۰۷) قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی، به ‌پیوست گزارش کمیسیون انرژی با عنوان «بررسی وضعیت تأمین برق کشور و مدیریت خاموشی‌ها» جهت قرائت در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی تقدیم می‌شود.

گزارش کمیسیون انرژی درخصوص «بررسی وضعیت تأمین برق کشور و مدیریت خاموشی‌ها»

بخش اول: مقدمه و بیان مسئله

توسعه صنعت برق در کشور و افزایش میزان دسترسی شهرها و روستاهای کشور به انرژی برق در طول سال‌های پس از انقلاب در مقایسه با بسیاری از کشورهای جهان، از جمله دستاوردهای نظام مقدس جمهوری اسلامی است؛ لکن پیشی‌گرفتن رشد تقاضای برق از تولید آن به‌ویژه در یک دهه اخیر، منتج به ناترازی بین تولید و مصرف برق شده است. این موضوع موجب ایجاد نارضایتی در میان مردم و صاحبان کسب و کارها شده است؛ چرا که متعاقب تشدید ناترازی در زمان‌های اوج بار، خاموشی‌هایی بر بخش‌های مختلف کشور اعمال شده و هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی‌ قابل‌توجهی را در پی داشته است. لذا در سالی که توسط مقام معظم رهبری (مدظله العالی) با عنوان «سرمایه‌گذاری برای تولید» نامگذاری شده، مدیریت و رفع ناترازی برق یکی از چالش‌های اساسی توسعه کشور است که از یک سو مستلزم انجام اقدامات فوری برای کاهش هزینه‌ها بوده و از سوی دیگر، نیازمند سیاست‌گذاری مناسب و اقدامات زیرساختی در بلندمدت است.

بخش دوم: خلاصه وضعیت تولید و مصرف برق کشور

براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، در تابستان سال ۱۴۰۳ با افزایش استفاده از تجهیزات سرمایشی در ماه‌های گرم، میزان تقاضای برق افزایش یافته و در زمان اوج بار به حدود ۸۰ هزار مگاوات رسید؛ در حالی که حداکثر توان تولید همزمان شبکه با در نظر گرفتن شرایط فنی نیروگاه‌ها، برنامه‌های نگهداری و تعمیرات، ملاحظات مدیریت شبکه و محدودیت‌های آب‌وهوایی، حدود ۶۲ هزار مگاوات بوده است. لذا میزان ناترازی برق، به‌دلیل محدودیت ظرفیت تولید برق به حدود ۱۸ هزار مگاوات رسید. در طول یک سال گذشته، ظرفیت نیروگاهی کشور حدود ۲,۱۰۰ مگاوات (معادل ۴/ ۲ درصد) افزایش یافته که این افزایش ظرفیت عمدتاً مربوط به نیروگاه‌های گازی بوده است. ظرفیت نیروگاه‌های تجدیدپذیر نیز حدود ۴۰۰ مگاوات (معادل ۳۷ درصد) افزایش یافته که بخش عمده آن مربوط به نیروگاه‌های خورشیدی است. با این وجود، سهم عمده تولید برق کشور با حدود % ۹۳ (درصد) مربوط به نیروگاه‌های حرارتی بوده و سهم تجدیدپذیرها در سبد تولید برق کشور همچنان زیر % ۱ (درصد) است.

در بخش تقاضا نیز مجموع مصرف برق کشور در سال گذشته معادل % ۲/ ۲ (درصد) افزایش یافته که سهم اصلی آن مربوط به بخش خانگی و تجاری است؛ رشد مصرف برق صنایع تنها حدود % ۵/ ۰ (نیم درصد) بوده که یکی از دلایل آن، اعمال محدودیت خاموشی در تابستان و زمستان سال گذشته است. با عنایت به اینکه تامین انرژی پایدار برای واحدهای تولیدی یک مولفه اساسی در جذب سرمایه‌گذاری برای تولید است، ادامه این روند و اعمال برنامه خاموشی‌ها، رشد اقتصادی کشور را با چالش جدی مواجه کرده و موجب بی اعتمادی سرمایه‌گذاران خواهد شد.

صنعت برق کشور در سال ۱۴۰۴ با چالش‌های مهمی همچون کاهش ذخایر آب سدها، کاهش توان نیروگاه‌های برق‌آبی و متعاقبا کاهش امکان بهره‌گیری از آنها، فرسودگی و بازده پایین نیروگاه‌های حرارتی، عدم تکمیل برنامه‌های تعمیرات و نگهداری به‌دلیل نابسامانی‌های تامین سوخت نیروگاه‌ها در زمستان گذشته و افزایش متوسط دمای هوای کشور روبرو است؛ این موارد تأثیر جدی بر تأمین برق در زمان اوج مصرف خواهند داشت. بر اساس گزارش شفاهی ارائه‌شده توسط وزارت نیرو، حداکثر توان تولید همزمان برق در اوج بار تابستان آینده حدود ۶۶ تا ۶۷ هزار مگاوات خواهد بود؛ لذا با فرض افزایش مصرف پیک به بیش از ۹۰ هزار مگاوات در تابستان، ناترازی برق در سال جاری بیش از ۲۴ هزار مگاوات برآورد می‌شود. مطابق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، عدم مدیریت تقاضای برق و کمبود ظرفی تولید برق و ناتوانی در احداث واحدهای جدید نیروگاهی برای جبران افزایش تقاضا، از دلایل اصلی افزایش ناترازی در سال جاری است.

بخش سوم: ظرفیت‌های قانونی پیش‌بینی‌شده در حوزه رفع ناترازی برق

برای رفع چالش‌های صنعت برق، ظرفیت‌های قانونی متعددی توسط قانونگذار در قوانین مختلف پیش‌بینی شده که قانون «مانع‌زدایی از توسعه صنعت برق» مصوب سال ۱۴۰۱ و قانون برنامه هفتم پیشرفت از مهم‌ترین آنهاست. در همین راستا مهم‌ترین احکام متناظر با رفع ناترازی که توسط مجلس شورای اسلامی در قوانین مذکور پیش‌بینی شده عبارتند از:

۱. بهبود اقتصاد صنعت برق از طریق اصلاح تعرفه‌های برق صنایع (موضوع ماده (۳) قانون مانع‌زدایی)

۲. اصلاح تعرفه برق بخش خانگی بر اساس الگوی افزایش پلکانی (موضوع ماده (۶) قانون مانع‌زدایی)

۳. حذف یارانه زنجیره برق و انتقال هدفمند آن به انتهای زنجیره تولید، انتقال و توزیع برق (موضوع ماده (۱۰) قانون مانع‌زدایی)

۴. ایجاد سازمان بهینه‌سازی و مدیریت راهبردی انرژی و تقویت بازار بهینه‌سازی مصرف انرژی (موضوع ماده (۴۶) برنامه هفتم)

۵. متنوع‌سازی سبد تولید برق کشور با تأکید بر نیروگاه‌های تجدیدپذیر، نیروگاه‌های ذغال‌سنگ‌سوز جدید و نیروگاه‌های هسته‌ای (موضوع ماده (۴۲) برنامه هفتم)

۶. بازنگری در راهبرد توسعه صنایع انرژی‌بر (موضوع بند «ت» ماده (۴۸) برنامه هفتم)

بخش چهارم: پرسش‌ها در خصوص عملکرد وزارت نیرو در تأمین برق و برنامه خاموشی‌ها

با در نظر گرفتن احکام قانونی فوق‌الذکر، پرسش‌های اصلی در خصوص عملکرد وزارت نیرو در تأمین برق و برنامه خاموشی‌ها به شرح زیر می‌باشند:

۱. برنامه فوری وزارت نیرو برای رفع ناترازی برق در تابستان سال جاری و الزامات اجرای آن چیست؟

۲. آیا مدیریت خاموشی ها متناسب با شرایط جغرافیایی، اقتصادی و امنیتی مناطق مختلف کشور از سوی وزارتخانه برنامه‌ریزی شده است؟

۳. سهم بخش‌های مختلف مصرف از طرح‌های مدیریت مصرف به چه میزان است و وزارت نیرو چه برنامه‌های برای تخصیص عادلانه برق به مناطق مختلف کشور دارد؟

۴. چه میزان هماهنگی بین وزارت نیرو با وزارتخانه‌های صمت و جهاد کشاورزی (به‌عنوان مصرف‌کننده‌های عمده در بخش تولیدی) برای برنامه ریزی قطعی برق واحدهای تولیدی وجود دارد؟

۵. علت عدم موفقیت وزارت نیرو در مدیریت تقاضا و روند تصاعدی افزایش مصرف برق چیست؟

۶. وضعیت فرسودگی زیرساخت‌های انتقال، فوق توزیع و توزیع شهری و روستایی در سطح کشور چگونه است؟

۷. چرا اجرای طرح‌های بهبود راندمان نیروگاه‌های حرارتی تا کنون موفق نبوده است؟

۸. برنامه نگهداری و تعمیرات (اورهال) نیروگاه‌های کشور در مقایسه با سال گذشته در چه وضعیتی است؟

۹. برنامه بلندمدت وزارت نیرو برای تامین پایدار برق کشور مبتنی بر کدام رویکرد است؟ سیاست‌های قیمتی و اصلاح ساختار اقتصاد برق، تمرکز بر بهینه‌سازی مصرف و سیاست‌های سمت تقاضا یا حمایت از سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در تولید برق؟

۱۰. ساز و کارهای تامین مالی مورد نیاز برای اجرای برنامه‌های بلندمدت کدام است؟

۱۱. برنامه وزارت نیرو برای بهبود اقتصاد صنعت برق و توسعه آن صنعت از محل درآمدها و منابع حاصل از افزایش تعرفه برق صنایع چیست؟

۱۲. برنامه‌ عملیاتی وزارت نیرو برای تحقق اهداف قانون برنامه هفتم پیشرفت در حوزه برق تجدیدپذیر چیست؟ آیا زیرساخت‌های لازم برای اضافه شدن تجدیدپذیرها به سبد تولید برق کشور فراهم است؟

۱۳. برآورد وزارت نیرو برای منابع مالی مورد نیاز برای توسعه تجدیدپذیرها چه میزان بوده و از کدام محل تامین خواهد شد؟ آیا در نهایت، تخصیص بودجه و تامین مالی با هدف افزایش سهم تجدیدپذیرها، راه‌حل موثری برای مسئله ناترازی برق و پیک‌سایی در فصل گرم خواهد بود؟

۱۴. برنامه وزارت نیرو برای مردمی‌سازی ساختار حکمرانی و اقتصاد برق چیست؟

۱۵. دلایل اجرای ناقص ماده (۴) قانون مانع‌زدایی از توسعه صنعت برق (موضوع مشارکت صنایع بزرگ و انرژی‌بر درتامین برق کشور) چیست؟

۱۶. با عنایت به نواقص موجود در آیین‌نامه اجرایی ماده (۱۰) قانون مانع‌زدایی از توسعه صنعت برق (موضوع انتقال یارانه‌های برق به انتهای زنجیره)، برنامه دولت برای تحقق اهداف مورد نظر قانونگذار در مهلت مقرر در قانون چیست؟

بخش پنجم: جمع‌بندی

وضعیت فعلی صنعت برق کشور بیم‌دهنده شرایط دشوار تأمین برق در تابستان سال جاری است که اجرای اقدامات فوری توسط مجموعه دولت و وزارت نیرو را برای کاهش خسارات و نارضایتی مردم طلب می‌کند. در کنار این اقدامات، عمل به تکالیف قانونی مربوطه به‌ویژه در قانون برنامه هفتم پیشرفت و قانون مانع‌زدایی از توسعه صنعت برق، نقشه راه صنعت برق کشور برای بهبود شرایط و پیشگیری از ناترازی برق در سال‌های آتی خواهد بود؛ لذا ضروری است در کنار اجرای صحیح، به‌هنگام و کامل احکام قانونی مرتبط با رفع ناترازی انرژی توسط دستگاه‌های اجرایی، هماهنگی لازم میان وزارت نیرو به‌عنوان متولی اصلی تامین برق کشور با وزارتخانه‌های مرتبط با حوزه تولید و مصرف‌کنندگان انرژی، به‌منظور اعمال برنامه خاموشی‌ها وجود داشته باشد تا بخش‌های تولیدی و اقتصاد کشور با کمترین آسیب مواجه شوند.»